Historia
Nie wiadomo kiedy dokładnie wzniesiona została wieża Gight, zwana także Formartine. W literaturze przedmiotu podawany jest przedział czasowy od końca XV do połowy XVI stulecia. Większa zgodność odnosi się do jej fundatorów, którymi najpewniej byli przedstawiciele klanu Gordonów, potomków Georga Gordona, earla Huntly, oraz Jane, córki króla Jakuba I. Gordonowie weszli w posiadanie miejscowych dóbr w 1479 roku, natomiast pierwsza pisemna wzmianka o wieży w Gight pojawiła się w 1577 roku.
Wieża w Gight jako własność Gordonów przetrwała polityczno – religijne zawieruchy XVI i XVII-wiecznej historii Szkocji. Miała więcej szczęścia od jej ówczesnych właścicieli, z których William zginął w bitwie pod Flodden w 1513 roku, jego syn w bitwie pod Pinkie w 1547 roku, trzech jego wnuków, łącznie z trzecim lairdem Gight, zostało zamordowanych, na czwartym dokonano egzekucji z ramienia Korony, piąty utonął, a szósty i siódmy zginęli walcząc we Flandrii.
Wieża użytkowana była aż do późnych lat XVIII stulecia, a co ciekawe jednym z jej ostatnich mieszkańców była Catherine Gordon Byron, matka sławnego poety i dramaturga lorda Byrona. Jego ojciec z powodu hazardu popadł w długi, przez co zmuszony był sprzedać Gight wierzycielom. Pod koniec XVIII wieku wieżę przejął George Gordon, earl Aberdeen, który przekazał ją swemu synowi, zmarłemu w 1791 roku na skutek konnego wypadku. Po jego śmierci wieża opustoszała i popadła w ruinę.
Architektura
Wieżę usytuowano na szczycie wzniesienia Braes o’ Gight, górującego nad doliną rzeki Ythan, przepływającą na południe od Gight. Otrzymała ona w planie kształt litery L o znacznych jak na tego rodzaju budowlę rozmiarach (20,7 i 16,1 metra wzdłuż dłuższych ścian). Pomieściła wewnątrz grubych na 2,1 metra murów trzy główne kondygnacje oraz poddasze, które w typowy dla szkockich wież mieszkalnych sposób pozostawiało miejsce na dookolną galerię obronną, zapewne zabezpieczoną przedpiersiem z krenelażem. Zwyczajowym rozwiązaniem było także umieszczenie portalu wejściowego w kącie utworzonym przez główny blok wieży na południu i mniejsze skrzydło północne, tak by mogło ono być flankowane otworami strzeleckimi. W ten sposób prawdopodobnie minimalizowano też przeciągi będące utrapieniem wietrznej Szkocji.
Po przekroczeniu portalu wejściowego, parter wieży otwierał się długim korytarzem, biegnącym przez całą długość głównego bloku wieży i zakończonym na wschodzie cylindryczną klatką schodową. Korytarz ten zapewniał również niezależne wejścia do aż trzech sklepionych kolebkowo komór (pod aulą w szkockich wieżach mieszkalnych zwyczajowo znajdowały się jedna lub dwie komory ale znaczne rozmiary Gight umożliwiły pomieszczenie dodatkowej), oraz ciekawie umieszczonego otworu strzeleckiego, przeprutego w samym kącie obu skrzydeł, a zarazem w zakrzywieniu korytarza. Charakterystycznym elementem korytarza był także rodzaj niewielkiego otwartego przedsionka, tuż za portalem wejściowym, który wyróżniono sklepieniem żebrowym spiętym masywnym, rzeźbionym zwornikiem ozdobionym symbolami Pasji (włócznia, gwoździe, drabina, młotek, korona, ciernie). Spośród trzech wspomnianych komór, środkowa musiała pełnić role spiżarni, wschodnia piwniczki na wino (gdyż posiadała osobne, wąskie schody wiodące do auli na górze), a zachodnia piekarni, jako że zaopatrzona była w piec chlebowy. Północne skrzydło wieży na poziomie parteru mieściło natomiast kuchnię z okazałym paleniskiem w ścianie północnej oraz przejściem do korytarza wejściowego. By ułatwić służbie przekazywanie dań korytarz ten połączono z kuchnią także okienkiem serwisowym, przeprutym tuż obok głównej klatki schodowej.
Większość pierwszego piętra głównego, południowego bloku wieży zajmowała sala dzienna (hall) przeznaczona do wydawania uczt, organizowania ważnych spotkań, uroczystości, czy też przeprowadzania sądów. Posiadała okazałe wymiary 11,3 x 6,4 metra, a wejście do niej osiągało się w nieco nietypowy sposób, poprzez główną cylindryczną klatkę schodową, przedłużoną na południu prostym odcinkiem schodów, zakończonych we wnęce okiennej. Z tą samą wnęką łączyły się również węższe schody skomunikowane z piwniczką na wino. Nie było to jedyne oryginalne rozwiązanie na piętrze wieży, gdyż jej północne skrzydło oraz mur oddzielający dwie części wieży zaopatrzono w dwie nieduże, ale ogrzewane kominkami komnaty, obie zwieńczone sklepieniem kolebkowym, połączone ze sobą i z klatką schodową. Co więcej pomieszczenie północne posiadało dostęp do dwóch komór ukrytych w grubości muru obwodowego. Niezachowane drugie piętro musiało być zajmowane przez dodatkowe pomieszczenia mieszkalne, natomiast poddasze zapewne przeznaczone było dla służby lub zamkowej straży.
Wieża w Gight posiadała bardzo podobny układ do budowli w Craig, lecz wzniesiona była na większą i bardziej okazałą skalę. Otaczały ją także dodatkowe zabudowania gospodarcze oraz zewnętrzne obwarowania, początkowo być może w konstrukcji drewniano – ziemnej.
Stan obecny
Wieża znajduje się dziś w stanie opuszczonej ruiny z zachowanymi dwoma kondygnacjami głównego bloku oraz północnego skrzydła, gęsto porośniętymi bluszczem i samo zasianymi krzewami oraz drzewami. W pobliżu widać również kamienne pozostałości zabudowań gospodarczych, zapewne dużo późniejszego pochodzenia. Wstęp na teren wieży jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Simpson W.D., Craig Castle and the Kirk of Auchindoir, Aberdeenshire, „Proc Soc Antiq Scot”, vol. 64, 1929-1930.