Historia
Garleton stanowiło część baroni Byres, w 1478 roku będącej w posiadaniu sir Davida Lindsaya de Mountht. W XVI wieku miejscowe dobra przeszły na rodzinę Seton, której przedstawiciel po połowie XVI wieku miał wznieść w Garleton swą obronno – mieszkalną siedzibę, usytuowaną na miejscu starszych zabudowań Lindsayów, gdyż według tradycji pod koniec XV wieku urodzić się tu miał sławny poeta sir David Lindsay of the Mount. Bezpośrednim powodem budowy nowego zamku miało być zniszczenie przez Anglików w 1544 roku wieży mieszkalnej Setonów w Winton oraz spalenie ich siedziby w Seton. Jako inicjatora prac budowlanych wskazywano sir Johna Setona, który przed śmiercią w 1594 roku ufundował także pobliskie wieże mieszkalne w Kilduff i Markle oraz rozpoczął wznoszenie zamku Barnes.
Do niedawna tak przedstawiała się historia początków zamku, jednak według najnowszych badań możliwe, iż doszło do pomyłki na skutek nieprawidłowego rozpoznania Garleton, które w XVI wieku opisywane było pod bardzo wieloma zbliżonymi nazwami (np. Garmilton, Garmylton, Gairmyltoun, Gairltoun, Gairltun, Garnetoun, Granton, Gearlton), a dodatkowo sąsiadowało z osadami o podobnych nazwach z dodatkami: North, West, East, Mid, Alexander, Noble, Dunning. Spośród nich Garleton Alexander, zwane tez po prostu Garleton, było do lat 80-tych XVI wieku własnością Lindsayów i stanowiło część baroni Byres, jednak sam zamek znajdował się w Garleton Noble, którego właścicielami od 1380 roku był ród Towers. W takim wypadku budowę zamku przeprowadzić mógł sir John Tours (Towers), najpewniej po 1570 roku, kiedy to odziedziczył rodzinne dobra.
W 1643 roku zamek zakupiony został przez earla Winton za ogromną wówczas sumę 95 tysięcy marek, lecz już po paru latach, po utonięciu dwóch synów earla w trakcie katastrofy morskiej, stał się własnością rodu Seton. Zamieszkiwali oni w nim do drugiego dziesięciolecia XVIII wieku. W kolejnych latach podupadła budowla została częściowo opuszczona a częściowo przeznaczona dla miejscowych robotników rolnych i przekształcona.
Architektura
Zamek początkowo składał się z obwodu muru obronnego wzniesionego na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 40 x 30 metrów. Mniej więcej pośrodku kurtyny wschodniej umieszczono cylindryczną wieżę o średnicy 6,7 metra, w dużej części wysuniętą przed pierścień obwarowań, natomiast zabudowania mieszkalno – gospodarcze usytuowano w trzech narożnikach dziedzińca: na północnym – wschodzie, południowym – zachodzie i północnym – zachodzie, przy czym ten ostatni pierwotnie mógł stanowić budynek bramny. Okazały dziedziniec w większości pozostawał niezabudowany, jedynie w jego zachodniej części mieściła się studnia. Według jednej z interpretacji południowo – wschodnia część muru obronnego powstała dużo później, przez co pierwotnie wieża cylindryczna mogła być wieżą narożną, a dziedziniec w planie posiadał formę litery L.
Główny budynek mieszkalny o wymiarach 15,2 x 12,8 metra usytuowany był w narożniku północno – wschodnim. W przyziemiu dzielił się na trzy przykryte sklepieniami kolebkowymi komory, powyżej których znajdowały się jeszcze przynajmniej dwie kondygnacje. Na północnym – zachodzie do głównego bloku budynku dostawiony był nieduży, czworoboczny aneks o nieznanej wysokości, nadający całości kształt zbliżony do litery L.
Budynek południowy, prawdopodobnie dobudowany pod koniec XVI wieku, posiadał dwie lub trzy główne kondygnacje oraz poddasze, przy czym najniższa dzielona była na dwa sklepione kolebkowo pomieszczenia. Jedno z nich, zachodnie, przeznaczono na kuchnię z paleniskiem w ścianie wschodniej, drugie pomieszczenie mogło być natomiast izbą gdzie ostatecznie przygotowywano posiłki przed przeniesieniem na pański stół. Po stronie południowej umieszczono wysuniętą ryzalitowo obłą wieżyczkę, niegdyś mieszczącą schody na górną kondygnację, prawdopodobnie mieszczącą aulę (hall), główne pomieszczenie dzienne na zamku w którym skupiała się działalność jego mieszkańców, gdzie urządzano uczty, witano gości, przeprowadzano sądy. Cały budynek był doświetlany i chroniony przez wąskie otwory o rozglifionych do wnętrza ościeżach oraz horyzontalnie wydłużone strzelnice z owalnymi otworami pośrodku, usytuowane blisko każdego z czterech narożników. Przykrywał go dwuspadowy dach oparty na dwóch schodkowych szczytach.
Stan obecny
Zamek jest dziś budowlą częściowo zrujnowaną, a częściowo przebudowaną w okresie nowożytnym. W najgorszym stanie znajduje się główny budynek mieszkalny w północno – wschodniej części dawnego dziedzińca, po którym pozostały dawne trzy komory piwniczne oraz fragmenty ściany północnej i wschodniej. Budynek północno – zachodni został całkowicie przebudowany na współczesne domostwa gospodarczo – mieszkalne, natomiast mur po stronie zachodniej całkowicie zaniknął. Więcej szczęścia miał zachowany budynek południowo – zachodni (choć jego wnętrza zostały zmodernizowane w XVIII – XIX wieku) oraz widoczna w postaci trwałej ruiny wieża cylindryczna. Garleton jest obecnie własnością prywatną, dlatego jego oglądanie raczej możliwe jest tylko od strony zewnętrznej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Garleton Castle: Southwest Lodge, Athelstaneford, East Lothian, Buildings Archeologist and Heritage Consultant, 2012.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eighth report with inventory of monuments and constructions in the county of East Lothian, Edinburgh 1924.
Strona internetowa maybole.org, Reconstruction of Garleton Castle.