Historia
Wieża mieszkalna w Fordyce zbudowana została pod koniec XVI wieku z fundacji Thomasa Menziesa z Durn, kupca i mieszkańca miasta Aberdeen, którego ród przez wiele lat dzierżył tamtejszy urząd burmistrza. Prace budowlane prawdopodobnie zakończono około 1592 roku, gdyż taką datę umieszczono na tablicy wmurowanej w wieżę.
Po śmierci Tomasa wieża przeszła na własność rodziny Abercromby z Birkenbog, która na początku XVIII wieku dobudowała do wieży nowe duże skrzydło mieszkalne. Obie części użytkowane były do celów mieszkalnych oraz jako szkoła parafialna do końca XIX wieku lub początku XX stulecia. Po przejściowym okresie zaniedbania i porzucenia budowla na szczęście została odrestaurowana i do dziś znajduje się w dobrym stanie.
Architektura
Wieżę wzniesiono na relatywnie płaskim terenie, w północnej części osady, na wschód od miejscowego strumienia Burn of Fordyce. Otrzymała w planie kształt litery L, składający się z głównego bloku na rzucie prostokąta o wymiarach 8,8 x 6,7 metrów, z prawie kwadratowym ryzalitem po stronie północno – zachodniej, wielości 3,2 x 2,7 metra.
Wnętrze wieży podzielono na trzy kondygnacje zwieńczone dachami dwuspadowymi, osobnymi dla głównego skrzydła i bocznego ryzalitu, opartymi na schodkowych szczytach. W Fordyce porzucono już względy obronne i nie utworzono chodnika obronnego oraz przedpiersia, ograniczając się jedynie do dwóch cylindrycznych bartyzan w narożniku południowo – zachodnim i północno – wschodnim, choć i one nie miały większego znaczenia obronnego a jedynie dekoracyjne lub co najwyżej ostrzegawczo – wartownicze. W kącie utworzonym przez obie części budowli podwieszono jeszcze obłą wieżyczkę wykuszową mieszczącą klatkę schodową, w pobliżu której tradycyjnie przepruto wejście do budynku. Wykusz osadzony został aż na 11 półkolistych wspornikach z których części nadano dekoracyjne wzory, a jego elewację przepruto oprócz dwóch wąskich, prostokątnych otworów okiennych, małymi cylindrycznymi i czworobocznymi strzelnicami dla ręcznej broni palnej, zgrupowanymi po parę otworów w rzędach.
Ryzalit północno – zachodni pomieścił korytarz wejściowy do wieży oraz klatkę schodową wiodącą na pierwsze piętro. Z tego poziomu komunikację pionową na drugie piętro przejmowała nadwieszana wieżyczka wykuszowa, ryzalit natomiast na drugim piętrze wypełniła nieduża izba mieszkalna. Główny blok wieży na poziomie parteru otrzymał dwa pomieszczenia o tej samej wielkości. Ich nietypową cechą był brak bezpośredniego połączenia, gdyż komora północna dostępna była poprzez ryzalit wejściowy, a komora południowa drzwiami bezpośrednio z dziedzińca. Oba z powodu skąpego oświetlenia wąskimi otworami okiennymi i szczelinami podobnymi do otworów strzeleckich najpewniej pełniły funkcje gospodarcze.
Wnętrze pierwszego piętra głównego bloku wieży również odbiegało od średniowiecznego schematu jednoprzestrzennej auli. Podzielone zostało aż na trzy pomieszczenia: przedsionek, niedużą komnatę prywatną w części północnej i pokój dzienny, czyli dość skromną aulę (hall) na południu. Dwa ostatnie pomieszczenia ogrzewane były kominkami i oświetlane większymi, lekko rozglifionymi do wnętrza oknami. Drugie piętro otrzymało identyczny podział za wyjątkiem połączenia dwóch komnat mieszkalnych z narożnymi bartyzanami.
Stan obecny
Wieża w Fordyce wzniesiona została dość późno, lecz za to od końca XVI wieku od strony zewnętrznej praktycznie pozostała niezmieniona, powiększeniu mogły jedynie ulec w XVIII wieku niektóre okna na pierwszym i drugim piętrze. Dużo większe zmiany przeprowadzono we wnętrzu budowli, lecz nie jest ono przeznaczone do zwiedzania. Obecnie wieża znajduje się w rękach prywatnych, służąc pokojami do wynajęcia. Stanowi przykład niewielkiej, lecz wyjątkowo urokliwej budowli z przejściowego okresu pomiędzy średniowieczem a czasami nowożytnymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.