Historia
Wieża Fairburn wybudowana została około 1545 roku z inicjatywy Murdo z klanu Mackenzie, jednego z dworzan króla Jakuba V. Trzy lata wcześniej otrzymał on z królewskiego nadania ziemie „Mydefairbrune”, pod warunkiem wzniesienia na nich domu z sadami i ogrodami.
Na początku XVII wieku rodzinie Mackenzie dobrze się powodziło, co pozwoliło przebudować wieżę w celu zwiększenia jej walorów rezydencjonalnych i ułatwienia wewnętrznej oraz zewnętrznej komunikacji, za sprawą dobudowanego aneksu z klatką schodową i przekształconego poddasza. Była to jedyna większa przebudowa w historii wieży.
Fairburn przetrwało gwałtowny okres wewnętrznych konfliktów polityczno – religijnych XVII wieku, lecz prosperity rodu zakończyło się w 1715 roku, gdy niefortunnie poparli oni pretendenta do tronu, Jamesa Stuarta i wmieszali się w jakobickie powstanie. W czasie kolejnej rebelii z 1745 roku laird Alexander Mackenzie był już ostrożniejszy, lecz miejscowe dobra i tak już wówczas podupadły. Przylegający do wieży budynek stał się wówczas domem dla hodowców, a sama wieża została opuszczona i wkrótce popadła w ruinę.
Architektura
Wieżę mieszkalną wzniesiono na płaskim szczycie niedużego wzgórza ponad rzeką Orrin, otaczającą je od południa i zachodu. Wzniesiono ją na planie kwadratu, nadając wysoką, czterokondygnacyjną i smukłą formę z wejściem osadzonym na wysokości pierwszego piętra. Prowadzić musiały do niego pierwotnie zewnętrzne drewniane schody lub nawet prosta drabina, którą można było szybko odrzucić w razie zagrożenia i odciąć się od napastników. Dodatkowo drzwi w portalu wejściowym blokowane były ryglem. Powyżej czwartej kondygnacji znajdowało się jeszcze murowane poddasze, przykryte dwuspadowym dachem osadzonym na trójkątnych szczytach. Zajmowało ono całą górną przestrzeń wieży bez pozostawienia miejsca na galerię obronną, jedynie w dwóch przeciwległych narożnikach podwieszono cylindryczne bartyzany. Poddasze prawdopodobnie było wynikiem przebudowy z początku XVII wieku, podobnie jak dostawiona wówczas od południa czworoboczna wieżyczka komunikacyjna.
Najniższa kondygnacja była jedyną którą przykryto sklepieniem kolebkowym, pozostałe porozdzielano płaskimi, drewnianymi stropami. Parter skomunikowany był jedynie z górnym piętrem za pomocą prostych schodów w grubości północnego muru. Nie posiadał drzwi prowadzących na zewnątrz, natomiast wszystkie ściany przepruto licznymi, obustronnie rozglifionymi otworami strzeleckimi, trzema z każdej strony.
Pierwsze piętro tradycyjnie zajmowane było przez aulę (hall), główne pomieszczenie dzienne o reprezentacyjnym charakterze. Zajmowało ono całą przestrzeń między murami, posiadając wymiary 4,9 x 4,9 metra. Dodatkowo w grubym na 1,5-1,8 metra murze utworzono szereg małych komór, z których jedna, zaokrąglona, pierwotnie zajmowana była przez cylindryczną klatkę schodową prowadzącą na górne piętra (funkcjonowała ona do czasu dobudowania południowej wieżyczki komunikacyjnej). Dwie najwyższe kondygnacje posiadały podobny układ. Zajmowane były przez ogrzewane kominkami i zaopatrzone w latryny prywatne komnaty mieszkalne.
Stan obecny
Wieża Fairburn przetrwała do czasów współczesnych w formie otrzymanej ostatecznie na początku XVII wieku, kiedy to dostawiono do niej wieżyczkę schodową, utworzono poddasze oraz przekształcono niektóre okna. Do niedawna znajdowała się w stanie opuszczonej ruiny z groźnymi pęknięciami przebiegającymi wzdłuż murów, na szczęście jednak organizacja The Landmark Trust przegotowuje się do jej gruntownej renowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.