Historia
Wieża Fairburn wybudowana została około 1545 roku z inicjatywy Murdocha z klanu Mackenzie, zwanego także Murdo McRorie, jednego z dworzan króla Jakuba V, przebywającego blisko władcy od końca lat 30-tych XVI wieku. Trzy lata przed rozpoczęciem prac budowlanych, otrzymał on z królewskiego nadania ziemie „Mydefairbrune”, pod warunkiem wzniesienia na nich domu z sadami i ogrodami, a także płacenia feudalnych obciążeń, naliczanych od ilości palenisk w domostwie.
Na początku XVII wieku rodzinie Mackenzie dobrze się powodziło, co pozwoliło przebudować wieżę w celu zwiększenia jej walorów rezydencjonalnych i ułatwienia wewnętrznej oraz zewnętrznej komunikacji, za sprawą dobudowanego aneksu z klatką schodową i przekształconego poddasza. Była to jedyna większa przebudowa w historii wieży, choć musiały być prowadzone liczne mniejsze prace remontowe i adaptacyjne, zgodne ze zmieniającymi się w kolejnych dekadach gustami.
Fairburn przetrwało gwałtowny okres wewnętrznych konfliktów polityczno – religijnych XVII wieku, lecz prosperity rodu zakończyło się w 1715 roku, gdy niefortunnie poparli oni pretendenta do tronu, Jamesa Stuarta i wmieszali się w jakobickie powstanie. W czasie kolejnej rebelii z 1745 roku laird Alexander Mackenzie był już ostrożniejszy, lecz miejscowe dobra i tak już wówczas podupadły. Przylegający do wieży budynek stał się wówczas domem dla hodowców, a sama wieża została opuszczona i wkrótce popadła w ruinę.
Architektura
Wieżę mieszkalną usytuowano na płaskim szczycie niedużego wzgórza, ponad rzeką Orrin, która otaczała wzniesienie od południa i zachodu. Zbudowano ją na planie kwadratu o bokach długości jedynie około 8 metrów, nadając wysoką, czterokondygnacyjną i smukłą formę, z murami w przyziemiu grubości około 1,5 metra. Wejście umieszczono na wysokości pierwszego piętra. Prowadzić musiały do niego pierwotnie zewnętrzne drewniane schody lub nawet prosta drabina, którą można było szybko odrzucić w razie zagrożenia i odciąć się od napastników. Dodatkowo drzwi w portalu wejściowym blokowane były ryglem. Powyżej czwartej kondygnacji w koronie muru pierwotnie znajdować się mógł dookolny, niezadaszony chodnik straży, ukryty za przedpiersiem i otaczający niewielkie poddasze, takie bowiem rozwiązanie najczęściej stosowano w szkockich wieżach mieszkalnych z pierwszej połowy XVI wieku.
Najniższa kondygnacja wieży była jedyną którą przykryto sklepieniem kolebkowym, pozostałe porozdzielano natomiast płaskimi, drewnianymi stropami. Parter skomunikowany był tylko z górnym piętrem za pomocą prostych schodów w grubości północnego muru. Nie posiadał drzwi prowadzących na zewnątrz, natomiast wszystkie ściany przepruto licznymi, obustronnie rozglifionymi otworami strzeleckimi, trzema z każdej strony świata. Otwory były koliste, przystosowane do ręcznej broni palnej, osadzone w odcinkowo i prosto zamkniętych niskich wnękach. W większej, wysokiej wnęce jednego z północnych otworów umieszczono przejście do wspomnianych powyżej schodów w grubości muru.
Pierwsze piętro tradycyjnie zajmowane było przez aulę (ang. hall), główne pomieszczenie dzienne o reprezentacyjnym charakterze. Zajmowało ono całą przestrzeń między murami, posiadając wymiary 4,9 x 4,9 metra. Dodatkowo w grubym na 1,5-1,8 metra murze utworzono szereg małych komór, z których jedna, zaokrąglona, pierwotnie zajmowana była przez cylindryczną klatkę schodową prowadzącą na górne piętra (funkcjonowała ona do czasu dobudowania południowej wieżyczki komunikacyjnej). Dwie najwyższe kondygnacje posiadały podobny układ. Zajmowane były przez ogrzewane kominkami i zaopatrzone w latryny prywatne komnaty mieszkalne.
Stan obecny
Wieża Fairburn przetrwała do czasów współczesnych w formie otrzymanej ostatecznie na początku XVII wieku, kiedy to dostawiono do niej wieżyczkę schodową, utworzono poddasze osadzone na trójkątnych szczytach oraz przekształcono niektóre okna. Do niedawna budowla znajdowała się w stanie opuszczonej ruiny z groźnymi pęknięciami przebiegającymi wzdłuż murów. Na szczęście jednak organizacja The Landmark Trust w ostatnich latach przeprowadziła gruntowną, ukończoną w 2023 roku renowację zabytku. Obecnie mieszczą się w nim pokoje do wynajęcia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of western and northern Scotland, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.