Historia
Kompleks monastyczny założono na wyspie Eynhallow, której nazwa pochodzi od staronordyckiego Eyin Helga, czyli Święta Wyspa, co z kolei sugerować może, iż była wykorzystywana przez niewielką celtycką społeczność monastyczną w okresie bardzo wczesnego średniowiecza. Sam klasztor wraz z kościołem założony został około połowy XII wieku. W późniejszych latach był rozbudowywany i przebudowywany.
Według Sagi Orkadzkiej, jednej z sag królewskich opisująca historię archipelagu od czasu jego podboju przez norweskiego króla Haralda Pięknowłosego w IX wieku do początku XIII wieku, opisanej przez nieznanego islandzkiego autora lub autorów, w klasztorze Eynhallow przebywać miał Olaf, syn Svena Asleifarsona z Gairsay, do czasu jego porwania w 1155 roku.
W okresie szkockiej reformacji, około 1560 roku, klasztor przestał pełnić swoją pierwotną funkcję i przekształcony został wraz z kościołem w zabudowania gospodarczo – mieszkalne, wykorzystywane przez lokalną ludność. Z czasem zapomniano nawet o pierwotnym przeznaczeniu budowli, funkcjonującej jako gospodarstwo aż do połowy XIX wieku. Gdy w 1851 roku epidemia wymusiła ewakuację ludności, pozostawione zabudowania pozbawiono dachów by uniemożliwić w nich zamieszkiwanie, a w konsekwencji odkryto, iż są one cennymi zabytkami.
Architektura
Klasztor założono w południowej części małej wyspy Eynhallow, położonej w cieśninie pomiędzy Mainland na południu, największą częścią archipelagu Orkadów, a wyspą Rousay na północy. Składał się on z otoczonego murem kościoła oraz z grupy zabudowań wykorzystywanych przez społeczność mnichów, ulokowanych po jego zachodniej stronie.
Kościół wzniesiono z ciemnych, twardych i płaskich kamieni, łączonych gliną i wapienną zaprawą. Otrzymał dość rozwiniętą formę jak na tak odległe i słabo zamieszkane tereny. Składał się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach wnętrza 6,3 x 3,5 metra, prawdopodobnie gruntownie przebudowanej pod koniec średniowiecza, kiedy to nieco poszerzono jej wschodnią część, czworobocznego lecz węższego od nawy prezbiterium po stronie wschodniej (3,8 x 2,7 metra wewnątrz) oraz z okazałej czworobocznej kruchty o długości boków wynoszącej 2,3 metra wewnątrz murów grubości 0,8 metra, dostawionej od strony zachodniej, być może pierwotnie posiadającej formę wieżową.
Z rozwiniętym układem kościoła kontrastowały bardzo prymitywne elementy detali architektonicznych (portale, otwory okienne, arkady). Bardzo wąski (0,46 metra) zachodni portal wejściowy do kruchty o trójkątnym zwieńczeniu składał się w nadprożu z dwóch kamiennych płyt ułożonych pod skosem, natomiast portal północny w nawie otrzymał półkoliste zwieńczenie z surowym profilowaniem, wycięte z pojedynczego kamienia. Także arkadę tęczy o szerokości 1,3 metra i wysokości 1,9 metra, oddzielającą nawę od prezbiterium, skonstruowano w bardzo prosty, choć pomysłowy sposób, osadzając bez użycia zaprawy klińce łuku na pochyłych krawędziach trójkątnych kamieni. Dodatkowe wejścia umieszczone były w murze południowym nawy i prezbiterium.
Stan obecny
Zabudowania klasztoru oraz kościoła przetrwały do dnia dzisiejszego w postaci niezadaszonej ruiny o prawie oryginalnej wysokości murów. Pomimo tego odtworzenie ich pierwotnej formy jest trudne z powodu wielu przekształceń jakie przeprowadzono na terenie klasztoru, po jego zamianie w XVI wieku na gospodarstwo. Zabytek jest za darmo udostępniony dla zwiedzających, jednak na wyspę dostać się można jedynie prywatnym transportem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.