Historia
Kaplica prawdopodobnie zbudowana została w XII lub XIII wieku, jako budowla powiązana z wczesnośredniowieczną pustelnią, według tradycji powstałą na miejscu odosobnienia żyjącego tu w VII wieku św. Cormaca. W XIV stuleciu przebudowy jej prezbiterium dokonać miał John MacDonald, pierwszy lord Isles. Od XVII wieku użytkowana była jako gospoda, w związku z czym jej wnętrze zostało częściowo przebudowane.
Architektura
Kaplicę wzniesiono na niedużej, pokrytej pastwiskami wyspie Eilean Mor, największej z grupy wysepek leżących w cieśninie Sound of Jura u ujścia Loch Sween. Chociaż pobliskie prądy utrudniały nawigacje, mała zatoczka w północno – wschodniej części Eilean Mor, oddalona o około 150 metrów, zapewniała dogodną przystań w pobliżu kaplicy św. Cormaca. Nieco dalej, po stronie południowo – zachodniej funkcjonowała kolejna kaplica, usytuowana u wejścia do jaskini.
Budowlę wzniesiono na ogrodzonym terenie o długości około 55 metrów, na planie zwykłego prostokąta o wymiarach 11,6 x 6,1 metra, lecz wnętrze (9,5 x 4,2 metra) podzielone zostało mniej więcej w połowie długości na nawę i prezbiterium. Przejście pomiędzy nimi zapewniała półkolista arkada łuku tęczowego, szeroka na 2,4 metra i wysoka na 3 metry, posiadająca prawie pionowo umieszczone klińce archiwolty. Pierwotnie jednak salowe wnętrze rozdzielone mogło być drewnianą przegrodą lektorium, natomiast arkada wstawiona została w trakcie XIV-wiecznej przebudowy. Półkoliście zwieńczone wejście do kaplicy umieszczono w północnej ścianie nawy.
Prezbiterium zostało zasklepione, ale na tyle nisko, iż pomiędzy dwuspadowym dachem a sklepieniem utworzono jeszcze pomieszczenie oświetlane czworobocznym oknem w ścianie zachodniej. Pomieszczenie miało jedynie 1 metr szerokości i 0,8 metra wysokości. Choć posiadało półkę ścienną w ścianie południowej, to jego głównym zadaniem był odciążenie murów i sklepienia od ciężkiego, kamiennego dachu. Wejście do niego wiodło od zachodu, ponad arkadą tęczy, prawdopodobnie z poddasza jakie znajdowało się nad nawą. Podłogę poddasza tworzyły belki umieszczone w otworach w murze. Wstawienie arkady tęczy oraz sklepienia pomniejszyło przestrzeń prezbiterialną do jedynie 3,9 x 3,2 metra. Sklepienie sięgnęło wysokości 4,5 metra.
Do właściwej części prezbiterium światło słoneczne wpadało od wschodu przez dwa otwory, oba bardzo wąskie, lecz o różnej wysokości. Pierwotnie małe okna znajdowały się także we wschodnich partiach ściany północnej i południowej, ale zostały zablokowane już pod koniec średniowiecza. Od strony wewnętrznej obydwa okna wschodnie zostały rozglifione, a ich parapety wyrównano, zapewne z powodu obecności ołtarza. W południowej ścianie prezbiterium utworzono sporą wnękę o półkolistym zwieńczeniu mieszczącą nagrobek, natomiast w północnej ścianie dwie podobne ale mniejsze wnęki z których prawa otrzymała otwór okienny i niewielki otwór blisko posadzki. W ścianie prezbiterium znajdowała się również piscina.
Stan obecny
Kaplica zachowała się w stanie częściowej ruiny z zadaszoną i sklepioną częścią prezbiterialną oraz otwartą częścią nawową. Budowla została częściowo przekształcona w trakcie użytkowania przez świeckich mieszkańców (wstawiony kominek, nowy otwór wejściowy po stronie południowej, częściowe zamurowanie arkady tęczy). W prezbiterium obejrzeć można średniowieczny nagrobek, a obok kaplicy trzon krzyża z około X wieku z wyrytą parę potworów z ogonami i wydatnymi genitaliami, jeźdźcem i dużą bestią trzymającą węża. Na południe od kaplicy znajduje się jaskinia św. Cormaca, na ścianie której wykuto dwa krzyże datowane na około VII/VIII wiek. Wejście do niej przegrodzono kamiennym murem, zapewne odgradzającym od niepogody i pielgrzymów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Monuments, volume VII, Mid Argyll and Cowal, Edinburgh 1992.