Historia
Kościół wzniesiony został pomiędzy 1116 rokiem, kiedy to zmarł jego patron św. Magnus, a około 1136 rokiem, gdy jego świętość potwierdzona została przez biskupa Orkadów Williama. Magnus Erlendsson był nordyckim earlem Orkadów, wygnanym do Szkocji ze względu na swą łagodność, pobożność i oskarżenia o tchórzostwo. Gdy powrócił na Orkady w 1105 roku wdał się w spór o sukcesję ze swym kuzynem Haakonem. Próbując dojść do porozumienia ustalono w Wielkanoc spotkanie pokojowe na wyspie Egilsay, na które każdy z wodzów miał wsiąść jedynie dwa okręty z załogami. Haakon postanowił wykorzystać sytuację i zdradzić przeciwnika, który na dzień przed schwytaniem miał się modlić w miejscowej kaplicy. Po uwięzieniu Magnus, pomimo prób przekonania do pozwolenia na udanie się na dobrowolne wygnanie, został zabity, podobno z ręki kucharza Haakona, niejakiego Lifolfa (chorąży Haakona, Ofeigr, miał wcześniej odmówić morderstwa). Na miejscu śmierci Magnusa, czy też na miejscu starej kaplicy wzniesiony miał właśnie zostać dedykowany mu kościół.
Architektura
Kościół św. Magnusa był wyjątkowo wyszukaną i okazałą budowlą jak na tak odległe i odludne tereny na jakich został wzniesiony. Zbudowano go z nieobrobionego polnego kamienia łączonego wapienną zaprawą, przy czym większość budulca stanowiły płaskie kamienne płyty, ale wykorzystano także i masywne duże bloki, widoczne zwłaszcza w ścianie południowej. W elewacjach pozostawiono liczne otwory maczulcowe po wznoszonych w trakcie prac budowlanych rusztowaniach.
Kościół składał się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach około 9,1 x 4,7 metra i murach wzdłużnych grubych na 0,9 metra. Po stronie wschodniej kościół zakończony był węższym, czworobocznym prezbiterium wielkości 4,3 x 2,7 metra, natomiast do fasady zachodniej na osi dostawiono cylindryczną wieżę o zewnętrznej średnicy wynoszącej 4,3 metra (wewnętrznej 2,4 metra), lecz wyżej znacznie się zwężającej. Pierwotnie miała ona około 19-20 metrów wysokości i zwieńczona była stożkowatym dachem. Zarówno nawę jak i prezbiterium przykryto dachami dwuspadowymi, opartymi na schodkowych, prostych szczytach.
Wejście do środka kościoła prowadziło przez dwa portale nawowe, usytuowane w zachodniej części, naprzeciwko siebie. Oba miały prostą formę z półkolistym, klińcowym zamknięciem nadproży. Zamykano je drewnianymi drzwiami, przy czym południowe można było blokować osadzanym w murze ryglem. Podobnie proste były okna, oświetlające od północy i południa nawę i prezbiterium: wąskie, prawie szczelinowe, nie przeszklone, półkoliście zamknięte, rozglifione do środka. Ściana wschodnia prezbiterium pozbawiona była okna, przepruto jedynie niewielki otwór w partii szczytowej.
Wewnątrz wieża podzielona była na cztery lub pięć kondygnacji, łącznie ze skomunikowanym z nawą przyziemiem. Na wysokości około 4,9 metra powyżej kościelnej posadzki, ale poniżej dachu nawy, w wieży po stronie wschodniej przepruto półkoliście zamknięty otwór, zapewne prowadzący na poddasze, które musiało być od nawy rozdzielone drewnianym stropem. Podobny otwór znajdował się w wieży na wyższej kondygnacji, już ponad dachami, musiał więc służyć jako okno. Pozostałe otwory na najwyższym zachowanym piętrze wieży oraz na pierwszym piętrze po stronie zachodniej miały już formę szczelinową.
Prezbiterium jako jedyna część kościoła zwieńczone zostało kamiennym sklepieniem kolebkowym, od którego swój kształt brała półkolista arkada tęczy. Imposty tego łuku osadzono na wysokości 1,5 metra powyżej poziomu posadzki nawy. Powyżej sklepienia prezbiterium umieszczono nieduże pomieszczenie, dostępne półkolistym, osadzonym ponad arkadą tęczy otworem, wiodącym z nawy, a właściwie z poddasza nad nawą. Prawdopodobnie izba ta służyła za zakrystię lub składzik na książki i inne kościelne precjoza. W samym prezbiterium w ścianie północnej i południowej, na wschód od okien na wysokości 1,2 metra utworzono dwie półki ścienne.
Stan obecny
Kościół pomimo, iż obecnie jest niezadaszony, zachował się w bardzo dobrym stanie z większością murów sięgającą pełnej wysokości (jedynie wieża jest o parę metrów niższa niż pierwotnie, dziś ma około 14,9 metrów wysokości). Dzięki temu znacząco wyróżnia się i dominuje nad dość płaską, pozbawioną wysokiej roślinności okolicą. Zabytek znajduje się dziś pod opieką organizacji Historic Scotland i jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Medieval Churches, Edinburgh 1985.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.