Historia
Po raz pierwszy człowiek osiedlił się na edynburskim zamkowym wzgórzu w epoce brązu, około 900 roku p.n.e. Te pierwsze niewielkie osiedla, składające się z typowych dla celtyckiej ludności okrągłych domów, rozkwitły w I i II wieku n.e., w czasach gdy cesarstwo rzymskie osiągnęło swe najbardziej na północ wysunięte granice, chronione przez wybudowany po roku 142 wał Antonina, wzniesiony w niewielkiej odległości na zachód od Edynburga. W okresie tym tereny te zamieszkiwało plemię Votadini, zwane także Gododdin. Z ludem tym związana była pierwsza pisemna wzmianka źródłowa o zamkowej skale, wspomnianej około 600 roku n.e. jako Din Eidin, czyli „warownia Eidyna”. Kim był ów Eidyn nie wiadomo, pozostała natomiast informacja o zbrojnej drużynie wojowników Gododdin, która miała się wówczas zebrać w Din Edyn pod przywództwem króla, niejakiego Mynyddoga Mwynfawra. W królewskiej auli 300 zbrojnych wraz z bardem Aneirinem miało zaprzysięgnąć wierność i śmierć w służbie władcy. Niedługo później faktycznie mogło do tego ostatniego dojść, gdyż Gododdin zostali rozgromieni przez Anglów w trakcie najazdu na Catraeth (Catterick w późniejszym Yorkshire). W odwecie w 638 roku Din Eidyn zostało oblężone i zdobyte przez Oswalda z Northumbrii, a anglosascy najeźdźcy przemianowali warownię na germańskojęzyczny Edinburgh.
Około 843 roku Piktowie i Szkoci z Dalriady żyjący na północ od Forth i Clyde zjednoczyli się pod przywództwem jednego władcy, Kennetha I MacAlpina, dając początek średniowiecznemu królestwu Szkocji i jednoczeniu jego ziem. W 1018 roku Malcolm II pokonał Anglów, a w zasadzie już Anglików w bitwie pod Carham u rzeki Tweed, dzięki czemu Edynburg został odbity. Pojawił się on w źródłach pisanych ponownie w 1093 roku jako „zamek dziewic” (Castro Puellarum). Nazwa ta nie została jednoznacznie wyjaśniona, wiadomo jedynie, iż w roku tym na zamku mieszkała królowa Małgorzata, którą tutaj zastała wiadomość o śmierci jej męża, Malcolma III, poległego wraz z najstarszym synem w trakcie walk w Northumbrii, nieopodal Alnwick. Po otrzymaniu tych wieści władczyni miała się położyć do łóżka i umrzeć po czterech dniach. Pogrążony w żałobie jej młodszy syn Edgar zaniedbał wówczas ostrożności, co umożliwiło wujowi, Donaldowi Bane rozpoczęcie oblężenia zamku w celu przejęcia tronu. Obrońcom miało się jednak udać wymknąć z zamkowego wzgórza boczną furtą, wywożąc nawet ciało zmarłej królowej.
W okresie panowania Donalda Bane, Duncana II i trzech kolejnych władców informacje o zamku były rzadkie, ale w czasach najmłodszego syna Małgorzaty, panującego w latach 1124 – 1153 Dawida I, zamek edynburski urósł do rangi jednej z głównych siedzib królewskich. Był on jednym z ulubionych zamków monarchy, powierzanym na czas jego nieobecności w ręce konstablów i szeryfów, królewskich zarządców hrabstwa edynburskiego. W czasach Dawida I u podnóża zamkowej skały rozwinęła się osada a później miasto, które jednak aż do drugiej połowy XV wieku nie było ani największym ani najważniejszym na terenie Szkocji. Prawdopodobnie za panowania Dawida I wzniesiono także na zamku najstarszą murowaną budowlę, romańską kaplicę później dedykowaną św. Małgorzacie, matce króla kanonizowanej w 1250 roku. Do przebudowy w większości drewnianej zabudowy zamku na kamienną doszło zapewne w XIII wieku.
W 1296 roku Szkocję najechał angielski król Edward I. Po szybkim zajęciu Edynburga, zdobytego po trzech dniach ostrzału machinami oblężniczymi, umieścił on na zamku silny garnizon, w 1300 roku składający się z 347 zbrojnych. Gdy Edward zmarł w 1307 roku angielska okupacja osłabła, co dało Szkotom szanse na odbicie Edynburga. W marcową, burzową noc 1314 roku przeprowadzili oni atak z zaskoczenia pod przywództwem sir Thomasa Randolpha, earla Moray a zarazem bratanka Roberta I Bruce. Podczas gdy angielskie siły zostały zmylone dywersją przy głównej bramie, Randolph i jego ludzie wspięli się po północnych stromych zboczach, całkowicie zaskakując i zmuszając do poddania przeciwników. Po zwycięstwie Robert I nakazał całkowicie rozebrać obwarowania zamku, by nie stały się oparciem dla przyszłych najazdów Anglików. Wydaje się, iż decyzja ta była zbyt pośpieszna, gdyż już trzy miesiące później Szkoci pod przywództwem Roberta I odnieśli wielkie zwycięstwo pod Bannockburn.
Zamek edynburski znajdował się w stanie niezamieszkanej ruiny przez 20 lat. Po śmierci Roberta I w 1329 roku ponownie wybuchł konflikt szkocko – angielski, a w 1335 roku najeźdźcy raz jeszcze zajęli Edynburg. Przeprowadzili następnie z inicjatywy Edwarda III naprawy, które oprócz romańskiej kaplicy objęły budowę kamiennego muru i w większości szachulcowych lub drewnianych zabudowań w jego obrębie. W 1337 roku nieudaną próbę zajęcia zamku podjął sir Andrew Moray of Bothwell, wyznaczony przez parlament szkocki na strażnika królestwa. W kolejnych latach Anglicy kontynuowali prace budowlane (nowa brama, hurdycje, bliżej nieznane zewnętrzne obwarowania), ale fortyfikacje okazały się nieskuteczne w obliczu kolejnego podstępu Szkotów. W 1341 roku do pobliskiego portu w Leith przybił statek z zaopatrzeniem dla angielskiego garnizonu, lecz na jego pokładzie było 200 Szkotów sir Williama Douglasa przebranych za marynarzy i kupców. Po przybyciu pod zamkową bramę zdołali oni porzucić ładunki uniemożliwiając ich zamknięcie, a większy oddział ukrytych zbrojnych w tym samym czasie przeprowadził skuteczny atak. Około 100 Anglików, w tym 60 łuczników, zostało zabitych, a ich zwłoki po poderżnięciu gardeł i odcięciu głów zrzucono z zamkowej skały.
W 1356 roku do Szkocji powrócił syn Roberta Bruce, król Dawid II, przez dziesięć lat przetrzymywany w angielskiej niewoli. Jedną z jego pierwszych decyzji było odbudowanie i wzmocnienie edynburskiego zamku. Wyremontowano kościół NMP, przez Anglików przemieniony na spichlerz, w 1361 roku wykuto nową studnię, a w 1368 roku rozpoczęto prace nad masywną wieżą, nazwaną od imienia fundatora Wieżą Dawida. Król zmarł na swym zamku w 1371 roku nie doczekując zakończenia jej budowy. Prace ukończyć musiał Robert II, pierwszy z rodu Stewartów, za których Edynburg stał się najważniejszą królewską siedzibą w Szkocji. Między innymi ukończono wówczas wieżę bramną, która w 1377 roku otrzymała żelazną bronę, a w 1379 roku zwodzony most.
W 1385 roku miasto Edynburg spłonęło w trakcie angielskiego najazdu Ryszarda II, nie odnotowano jednak w źródłach pisanych by zamek poniósł jakieś straty. Gdy w 1390 roku zmarł Robert II, w angielskich rękach znajdowało się jedynie Berwock, Jedburgh i Rozburgh, wiadomo także, iż w Edynburgu rezydował kolejny szkocki władca, Robert III. Jego żona Annabella w 1398 roku zorganizować miała turniej rycerski, odbywający się po północnej stronie zamkowej skały. Już dwa lata później zamek bezskutecznie próbował zdobyć Henryk IV, zaś w 1416 roku pobyt w angielskiej niewoli Jakuba I próbował wykorzystać oblegający zamek earl Douglas.
W 1433 roku rozpoczęto wznoszenie budynku nowego gotyckiego pałacu królewskiego z tzw. Wielką Komnatą (Great Chamber), pomieszczenia w którym 1440 roku miało miejsce wydarzenie zwane „czarnym obiadem”. W okresie tym w znaczną siłę, zagrażającą władzy królewskiej, urósł możny klan Douglasów. Obawiający się ich Jakub II, a w zasadzie opiekun nieletniego władcy, kanclerz William Crichton, zaprosił do zamku na ucztę szesnastoletniego Williama Douglasa, szóstego earla Douglas oraz jego młodszego brata. W trakcie posiłku do pomieszczenia wniesiono głowę byka, symbol śmierci. Po postawieniu nietypowego dania przed braćmi, zostali oni zaciągnięci do sąsiedniej komnaty (podobno pomimo oburzenia młodego króla), gdzie przeprowadzono ich proces, skazano za rzekomą zdradę i ścięto. Wściekli współrodowcy próbowali zdobyć zamek i wywrzeć zemstę, lecz Crichton po dziewięciu miesiącach zdołał poddać warownię królowi i uniknąć kary, choć do dzisiaj nie ma pewności kto osobiście odpowiadał za zbrodnię.
W okresie panowania Jakuba III, w latach 1460-1488 Edynburg osiągnął status stolicy Szkocji, stając się mniej lub bardziej stałą siedzibą mieszkalną władcy. W związku z tym z inicjatywy władcy przeprowadzono wówczas późnogotycką przebudowę zamku, zwieńczoną wystawieniem w 1511 roku przez Jakuba IV, syna Jakuba III, budynku wielkiej auli (great hall). Zamek pełnił wówczas nie tylko funkcje obronne i mieszkalne dla władcy, jego dworu oraz wysokich urzędników, był także najbardziej reprezentacyjnym miejscem w królestwie, arsenałem, więzieniem stanu, monarszym skarbcem i miejscem przechowywania archiwum państwowego. Jego obronne położenie na wysokiej, narażonej na nadmorskie wichury i wietrznej, pozbawionej roślinności skale, było jednak przyczyną, iż z czasem Stewartowie zaczęli poszukiwać bardziej komfortowych warunków mieszkalnych, przebywając w pałacu przy pobliskim opactwie Holyrood. Gdy na skutek reformacji augustyńscy mnisi zostali usunięci, Holyrood stało się oficjalną siedzibą monarchów, a zamek edynburski wykorzystywano w celach obronnych i gdy wymagał tego protokół.
W 1566 roku na zamku zamieszkała królowa Maria Stewart, oczekująca dziecka które jako Jakub VI miało w przyszłości zostać królem nie tylko Szkocji, ale i Anglii oraz Irlandii. W 1567 Maria wyszła za mąż za earla Bothwell. Związek ten okazał się tak niepopularny pośród szkockich możnych, iż sprowokował ich do jawnego buntu, a w konsekwencji po bitwie pod Canberry Hill do pojmania królowej i uwięzienia jej na zamku Lochleven, gdzie została zmuszona do abdykacji. Dziesięć miesięcy później zdołała co prawda uciec, lecz po przegranej bitwie pod Langside została zmuszona do ucieczki do Anglii, gdzie uwięziła ją królowa Elżbieta. Pomimo tego Maria w Szkocji wciąż posiadała swych wiernych zwolenników. Jednym z nich był sir William Kirkcaldy z Grange, zarządca zamku edynburskiego. W lecie 1571 roku trzymał on warownię przed siłami regenta walczącego w imieniu nieletniego króla Jakuba VI, zapoczątkowując tzw. długie oblężenie (Lang Siege), prowadzone przez ponad rok, aż do uzyskania przez oblegających w 1573 roku pomocy angielskiej Elżbiety I. Dostarczyła ona z Berwick 20 ciężkich dział, rozstawionych po zajęciu miasta wokół zamku. Po dziesięciu dniach ciężkiego ostrzału, na skutek którego zniszczone zostały wieże Dawida i Konstabla oraz ciężko uszkodzona cała wschodnia część zamku, Kirkcaldy został zmuszony do kapitulacji. Obrońcy w większości zostali puszczeni wolno, za wyjątkiem dowódcy, którego w wozie zawleczono do skrzyżowania Royal Mile i stracono. Jego głowa po obcięciu ozdobiła zamkowa mury. Po zakończeniu długiego oblężenia przystąpiono do napraw i odbudowy zniszczonych partii zamku. Głównym dziełem obronnym stał się wzniesiony wówczas na ruinach Wieży Dawida półkolisty bastion artyleryjski (Half-moon Battery) oraz nowa wieża bramna.
W 1603 roku bezdzietnie zmarła angielska królowa Elżbieta I. Jej następcą był spokrewniony szkocki władca, Jakub VI, który wkrótce wraz z żoną, Anną Duńską, udał się do Londynu. Do Edynburga powrócił tylko raz, w 1617 roku, co stało się impulsem do nowożytnej renowacji pałacu królewskiego, zniszczonego w trakcie walk z 1571 roku. Rzadko w Edynburgu bywał także następca Jakuba VI, król Karol I, nocujący na zamku tylko raz w 1633 roku, noc przed swą szkocką koronacją. Był to ostatni moment kiedy zatrzymał się w nim rządzący szkocki monarcha. W 1649 roku na skutek walk wewnętrznych Karola ścięto, a wsparcie części poddanych dla jego prawowitego następcy Karola II sprowadziło do Edynburga angielską armię Olivera Cromwella, który urządził na zamku swą kwaterę. Dało to początek przekształcania edynburskiego zamku w nowożytną fortecę garnizonową, znacznie przebudowaną w XVIII wieku. Zburzono wówczas część średniowiecznych budowli, między innymi skrzydło zachodnie na górnym dziedzińcu w 1708 roku oraz kościół NMP w 1755 roku. Pozostałe zostały przekształcone (między innymi wielką aulę przemieniono na koszary), wybudowano też szereg nowych pomieszczeń, wszystkich przeznaczonych na potrzeby wojska. Na modernizację obwarowań wpływ miały powstania jakobickie, zwłaszcza powstanie z 1715 roku, w trakcie którego buntownikom udało się na krótko wniknąć do zamku przez zachodnią furtę. Na skutek tego w latach 20-tych i 30-tych XVIII wieku powstała większość zachowanych do dziś fortyfikacji artyleryjskich po stronie północnej i zachodniej. Zostały one wystawione po raz ostatni na próbę w czasie powstania jakobickiego z 1745 roku. W późniejszym okresie, zwłaszcza w drugiej połowie XVIII wieku i w czasie wojen napoleońskich, przebudowany zamek służył głównie jako więzienie dla francuskich żołnierzy i amerykańskich powstańców niepodległościowych. Jego odkrycie jako historycznego zabytku nastąpiło po 1818 roku, gdy Walter Scott, sławny powieściopisarz i poeta asystował w trakcie otwierania pomieszczenia, gdzie znajdowały się szkockie klejnoty koronacyjne, schowane 111 lat wcześniej na skutek podpisania unii z Anglią.
Architektura
Zamek edynburski zbudowano na skalistym wzgórzu, bazaltowej formacji o z grubsza owalnym w planie kształcie i wysokości 133 metrów n.p.m. Jego skarpy, przewyższające okoliczne tereny o około 80 metrów, były bardzo strome i nieprzystępne praktycznie z każdej stromy za wyjątkiem części wschodniej, gdzie ruchy lodowcowe ukształtowały stok, schodzący w dość przystępny sposób i formujący rodzaj grzbietu za którym wyrosła podzamkowa osada a następnie miasto Edynburg. Takie ukształtowanie terenu dawało znakomite warunki obronne (przewaga wysokości, zabezpieczenie większości podejść, lita skała uniemożliwiająca podkopy), lecz jednocześnie stwarzało problemy w zaopatrzeniu siedzib na szczycie wzniesienia w wodę.
W XI wieku zamek usytuowany był w najwyższym, południowo – wschodnim punkcie skalnego masywu i najpewniej w większości wzniesiony z drewna. Jedyną murowaną budowlą była wówczas niewielka romańska kaplica św. Małgorzaty oraz kościół NMP. Droga wjazdowa prowadziła wąską ścieżką w północno – wschodniej części wzgórza, przegrodzoną przekopem ponad którym przerzucono drewniany most zwodzony.
Kaplicę św. Małgorzaty wzniesiono na planie zbliżonym do prostokąta o długości wnętrza 8,5 metra i szerokości 4,9 metra (zewnętrzne wymiary 9,7 x 4,4/4,9 metra). Jej wnętrze nie zostało wydzielone na pojedynczą czworoboczną salę, lecz podzielone na prostokątną nawę w części zachodniej oraz wydzieloną w części wschodniej partię prezbiterialną, posiadającą co ciekawe w planie kształt podkowiasty, apsydialny, uformowany w grubości muru. Nawę od prezbiterium oddzielono bogato dekorowaną uskokową arkadą łuku tęczowego, zdobioną w archiwolcie typowymi dla normańskiego romanizmu zygzakami oraz flankowaną przez dwie dość masywne kolumny z każdej strony, z głowicami zdobionymi półkolami (tzw. kapitelami poduszkowymi), bazami i stosunkowo wysokimi cokołami. Oświetlenie kaplicy zapewniały z każdej poza północną stroną, małe półkoliście zamknięte okna (po jednym od wschodu i zachodu oraz trzema przeprutymi w ścianie południowej). Wejście umieszczono w zachodniej części ściany północnej. Grubość murów kaplicy była zróżnicowana. Po stronie zachodniej dochodziła do 3 metrów, na wschodzie zwiększono ją do 3,2 metra. Wnętrze nawy otwarte było na drewnianą więźbę dachową, stosunkowo proste, być może w XIV wieku pokryte malowidłami ściennymi. Prezbiterium przykryto półkopułą, w ścianie północnej umieszczono ścienną półkę (armaria), a po stronie południowo – zachodniej piscinę.
Przeprowadzoną w 1314 roku rozbiórkę przetrwało niewiele pierwotnych budowli. Część z obwarowań z pewnością musiała zostać wyremontowana w trakcie późniejszej okupacji angielskiej, jednak wygląd zamku znacząco zmieniły prace budowlane z drugiej połowy XIV wieku. Wzniesiono wówczas masywny donżon, tzw. Wieżę Dawida, budowlę mieszkalno – obronną na planie litery L, mającą zarazem zapewnić kwatery mieszkalne dla króla Dawida II, jak i ochraniać podejście do zamku od strony miasta. Była to imponująca budowla o wysokości około 30 metrów, mieszcząca wewnątrz grubych na 2,5 metra murów trzy główne kondygnacje, w planie mierząca 17,1 x 15,8 metrów (bez bocznego skrzydła południowego). Najniższa kondygnacja, przykryte sklepieniami przyziemie, mieściło magazyny i skarbiec, na pierwszym piętrze znajdowała się przykryta drewnianym stropem królewska aula, natomiast na drugim piętrze, także zwieńczonym belkowanym stropem, znajdowała się prywatna komnata mieszkalna, zapewne sypialnia monarchy. Od południa krótka kurtyna wybiegała od bocznego skrzydła, tworząc rodzaj niewielkiego przedbramia, wiodącego do zamykanego na kratę i rygiel wejścia we wschodniej ścianie skrzydła. Drugie wejście znajdowało się na piętrze skrzydła w ścianie zachodniej, skąd po moście lub kładce prowadziło do głębiej położonej części wzgórza. W XV wieku przedbramie zostało pomniejszone, gdyż kąt pomiędzy głównym blokiem wieży a jej skrzydłem został wypełniony przedłużonymi murami z XIV wieku, tak że całość wieży w planie uzyskała formę prostokąta.
Poza donżonem obronę zamku zapewniało kilka wież, czy też baszt, połączonych odcinkami muru kurtynowego, pierwotnie zwieńczonego krenelażem i chodnikiem dla obrońców. Poniżej tego obwodu obronnego w 1362 roku wzniesiono na skalnym występie wieżę Studzienną, usytuowaną blisko podstawy wzgórza w jego północnej części. Otrzymała ona czworoboczną podstawę o wymiarach 11,6 x 9,1 metra z ryzalitem po stronie północno – wschodniej wzniesionym w narożniku, pod skosem, na planie kwadratu o bokach długości około 3 metrów. Drugi ryzalit znajdował się po przeciwnej południowo – zachodniej stronie, gdzie wzniesiony był nie dla symetrii, ale dla zapewnienia wejścia na górne piętra. Wieża zabezpieczała źródło wody, niezbędne dla codziennego funkcjonowania zamku, na którym trudno było przebić wystarczająco głębokie studnie (tą którą udało się wyciosać często wysychała). Z wieży woda podawana była na górę za pomocą żurawia ulokowanego na skalnej półce.
Rozplanowanie XIV-wiecznego zamku wyraźnie wyróżniło dwie jego części: wschodnią z zabudowaniami mieszkalno – reprezentacyjnymi oraz zachodnią, gdzie umiejscowione musiały być zabudowania pomocnicze i gospodarcze, między innymi odkryta w trakcie badań archeologicznych kuźnia. Główna brama zamku umieszczona została w zaoblonej tzw. Wieży Konstabla, usytuowanej mniej więcej pośrodku północnej części wzgórza, gdzie przegradzała wąską drogę dojazdową do zamku. Droga ta od końca XIV wieku przybrała formę długiego korytarza bramnego w rodzaju rozbudowanego przedbramia schodzącego stokiem w kierunku miasta. Co najmniej od XIII/XIV wieku przedpola wjazdowej części chronił zdwojony przekop, a pod koniec średniowiecza początkową część drogi wjazdowej uformowano w rozbudowane przedbramie z dwoma ostrymi załamaniami, ułatwiającymi obronę poprzez możliwość bocznego ostrzału. W połowie XV wieku obwarowania zamku połączono po stronie południowo – wschodniej z kamiennymi miejskimi murami obronnymi.
W 1433 roku rozpoczęto prace nad budynkiem pałacu królewskiego zwanym Wielką Komnatą (Great Chamber), budowlą mającą rozwiązać problem zbyt szczupłej ilości pomieszczeń mieszkalnych na zamku. Sąsiadował on ze znajdującą się na północnym – wschodzie Wieżą Dawida, z którą zapewne był skomunikowany. Kolejną wielką przebudowę przeprowadzono w drugiej połowie XV wieku, organizując nowe główne zabudowania mieszkalne wokół górnego dziedzińca (Crown Square) w południowo – wschodniej części wzgórza. Jego wschodnią część, tuż nad wysokimi skarpami, zajmował budynek pałacu królewskiego o z grubsza prostokątnym w planie kształcie, ze ściętym narożnikiem południowo – wschodnim. Wzniesiony był on z nieobrobionego kamienia wiązanego wapienną zaprawą. Po przeciwnej, zachodniej stronie dziedzińca znajdował się budynek gospodarczo – mieszkalny w którym między innymi przechowywano królewski arsenał, a po północnej stronie dziedzińca kościół NMP. Zwieńczeniem prac budowlanych było wzniesienie około 1511 roku późnogotyckiego budynku wielkiej auli (great hall), usytuowanego w południowej części dziedzińca. Jako że wzgórze opadało na południu i zachodzie w formie naturalnych tarasów, by wyrównać teren do poziomu dziedzińca utworzono tam (częściowo także pod aulą) dwie kondygnacje podsklepionych piwnic.
Aula królewska otrzymała w planie wymiary 28,9 x 12,5 metra, oraz przykrycie w postaci dwuspadowego dachu osadzonego na schodkowych szczytach, znajdujących się przy krótszych ścianach (wschodniej i zachodniej). Wejście do wnętrza prowadziło od strony dziedzińca w zachodniej części auli i było oddzielone od reszty sali drewnianymi parawanami w celu uniknięcia przeciągów. We wschodniej części auli znajdowało się natomiast podwyższenie na którym stały stoły i siedziska przeznaczone dla króla i najwyższych urzędników. Pierwotnie aula oświetlana była od północy i południa dużymi oknami, a ceremonialną, reprezentacyjną salę wieńczyła okazała otwarta więźba dachowa (hammerbeam roof). Składała się ona z krótkich belek wystających poziomo ze ścian wzdłużnych, na których osadzano krokwie, zakrzywione belki nośne i zastrzały podtrzymujące ciężar dachu. Drewniana więźba dachowa podtrzymywana była przez kamienne wsporniki o wczesnorenesansowych zdobieniach.
Stan obecny
Dzisiejszy wygląd zamku ma więcej wspólnego z nowożytną fortecą i wojskowymi koszarami niż ze średniowieczną budowlą, której elementy na pierwszy rzut oka są trudne do odnalezienia. Do dnia dzisiejszego częściowo zachowały się zabudowania górnego dziedzińca, znacznie jednak przebudowane w XVII wieku i częściowo wyburzone w późniejszych stuleciach. Późnośredniowieczne mury pałacu królewskiego odróżnić można od nowożytnych zwłaszcza po zastosowanym materiale budowlanym, gdyż w trakcie przebudowy zamiast nieobrobionego kamienia używano dokładnie opracowanych bloków. Od zachodu sąsiaduje z nim późnogotycki budynek auli z 1511 roku, przywrócony do świetności po wykwaterowaniu żołnierzy w 1886 roku. Na skutek ich pobytu większość pierwotnych detali architektonicznych uległa zniszczeniu, wyjątkiem jest jedynie wspaniała otwarta więźba dachowa, jedna z najbardziej imponujących na terenie Wielkiej Brytanii. Spośród średniowiecznych budowli przetrwały także dolne partie wieży Studziennej oraz Wieży Dawida, ukryte dziś wewnątrz nowożytnego bastionu artyleryjskiego, a do zamku wiedzie wieża bramna (Portcullis Gate) wzniesiona po 1571 roku na miejscu starszej Wieży Konstabla (jej górna część została przekształcona w XIX stuleciu). Najstarszym i najcenniejszym zabytkiem pozostaje romańska kaplica św. Małgorzaty, odkryta w 1845 roku pośród nowożytnej zabudowy i odrestaurowana w kolejnych latach.
Na zamku obejrzeć dziś można cenny element późnośredniowiecznego uzbrojenia w postaci bombardy Mons Meg. Skonstruowana w 1449 roku we Flandrii na zlecenie burgundzkiego księcia Filipa Dobrego, podarowana została w 1457 królowi Jakubowi II. Ważące przeszło 5,9 tony działo spoczywa obecnie na pieczołowicie odtworzonym kołowym powozie, na tarasie w pobliżu kaplicy św. Małgorzaty.
Obecnie zamek edynburski jest wielkim pomnikiem szkockiego narodu, a także symbolem wspaniałej przeszłości i duchową siedzibą szkockich tradycji militarnych, których główne miejsce znalazło się w budynku umieszczonym na miejscu średniowiecznego kościoła NMP. Znajduje się tam dziś kaplica – pomnik wojenny (War Memorial) poświęcony ofiarom I wojny światowej oraz muzeum (War Museum). Są one wraz z całym zamkiem udostępnione dla zwiedzających od 9.30 do 17.00 w okresie letnim oraz d 9.30 do 16.00 w okresie zimowym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Driscoll S., Yeoman P., Excavations within Edinburgh Castle in 1988-91, Edinburgh 1997.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Tabraham C., Edinburgh Castle, Edinburgh 2003.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, An Inventory of the Ancient and Historical Monuments of the City of Edinburgh with the Thirteenth Report of the Commission, Edinburgh 1951.