Historia
Początki Dunvegan nie są znane, choć jego pierwotna nazwa, Dun Bhegan, wskazywać może na długą historię i fundację warowni (dun) przez niejakiego Begana (to skandynawskie imię pojawia się jeszcze na Islandii w nazwie miejscowości Begansted). W XII wieku Dunvegan wraz z całą wyspą Skye znajdowało się pod władzą Norwegów, nadzorowaną przez królów wyspy Man i zachodnich terenów Szkocji, Isles. Następnie Dunvegan wraz z okolicznymi ziemiami dostać się miało w ręce klanu MacRaildsów, a w 1231 roku przejść na Leoda, założyciela jednego z głównych klanów zachodnich wysp, MacLeodów. Według tradycji Leod był wnukiem Godreda Czarnego, króla Man i Isles i przybranym synem Pal Balkesona, zarządcy miejscowych dóbr, a w posiadanie Dunvegan wejść miał dzięki rozsądnemu małżeństwu z dziedziczką MacRaildsów. W 1266 roku na mocy traktatu z Perth królestwo Szkocji odzyskało kontrolę nad zachodnimi wyspami, a feudalny zwierzchnik Leodów uzyskał z ramienia władcy tytuł earla Ross. Przypuszcza się, iż mniej więcej w tym okresie Leod lub jego następca Norman, wybrał Dunvegan na główną siedzibę klanu i rozpoczął budowę murowanego zamku. Prawdopodobnie około połowy XIV wieku kolejni przedstawiciele klanu rozbudowali go o masywną wieżę mieszkalną.
Na przełomie XV i XVI wieku panem na zamku był Alasdair Crotach MacLeod, zwany Garbusem od ułomności nabytej na skutek rany odniesionej paręnaście lat wcześniej w bitwie. W czasie swego bardzo długiego życia (zmarł w wieku 97 lat) powiększył on zamek o mieszkalną wieżę południowo – wschodnią (Fairy Tower). W 1540 funkcja wodza klanu przeszła na jego syna Williama, który z kolei pozostawił jako dziedziczkę nieletnią córkę. Wywołało to na łonie klanu spór o przywództwo, w trakcie którego jeden z pretendentów, Iain Dubh, wymordował oponentów pod zamkową bramą Dunvegan. W oczach szkockiej władczyni Marii de Guise prawowitą dziedziczką była jednak Maria, potomkini Alasdaira, a sytuację próbował także wykorzystać dla własnych celów earl Argyll, który wysłał do Dunvegan delegację jedenastu członków z rodu Campbell. Mieli oni rozsądzić spór i wskazać prawowitego dziedzica. Iain podjął ich na zamku ucztą, jednak w jej trakcie podstępnie wszystkich wymordował. Długo jednak nie cieszył się on swym władztwem, gdyż w 1559 roku pod Dunvegan podeszły oddziały kolejnego pretendenta, Normana MacLeoda, na skutek czego Iain musiał ratować się ucieczką.
W 1595 roku sukcesję w klanie przejął Roderick MacLeod (Rory Mor), który około 1623 roku wzniósł na zamku nowy, nowożytny już budynek mieszkalny, mający podnieść reprezentacyjny status Dunvegan. Kolejne nowożytne skrzydło południowe ufundował wnuk Roderica, Iain Breac, w drugiej połowie XVII wieku, a niedługo później opuszczono starą wieżę mieszkalną, najwyraźniej zbyt niewygodną jak na ówczesne standardy. Pozostawała ona niezadaszona do prac budowlanych z 1790 roku. Kolejne prace modernizacyjne, tym razem gruntowne i na nieszczęście po części bezstylowe, a częściowo neogotyckie, miały miejsce w latach 40-tych XIX wieku. Doprowadziły one do całkowitej przebudowy i utraty przez zamek nie tylko średniowiecznego, ale i wczesnonowożytnego charakteru.
Architektura
Zamek usytuowano na skalistym cyplu o niezbyt wysokich lecz stromych skarpach, opadających na zachodzie do wód Loch Dunvegan. Górowały one nad zachodnią plażą na około 15 metrów, natomiast po przeciwnej, wschodniej stronie, dostęp do zamku utrudniono przekopując suchą fosę. Nadająca się pod zabudowę przestrzeń cypla miała formę zbliżoną do owalu, przy czym dość łagodne stoki zapewniały możliwość dojścia do niego z plaży od strony północno – zachodniej.
Prawdopodobnie w XIII wieku wzdłuż krawędzi cypla wzniesiono kamienny mur o nieregularnym kształcie dostosowanym do formy terenu. W północno – zachodniej części miał on wyraźne załamanie, w którym umieszczono tzw. bramę Morską, furtę przeprutą w murze, która prowadziła po kamiennych stopniach i najłagodniejszym zboczu cypla do plaży i pobliskiej przystani. Pierwotnie brama Morska była jedynym wjazdem na teren zamku. Tworzył ją klińcowy portal o lekko zarysowanym ostrołuku, za którym krótki, ale sklepiony przejazd zamykano żelazną kratą, oraz broną. Dodatkowo bramę zamykano drewnianymi wrotami, z możliwością ich blokowania ryglem osadzanym w otworze w murze. Na terenie dziedzińca wychodzące z przejazdu bramnego schody rozwidlały się: jedne prowadziły w stronę północną, drugie na wschód, tuż obok studni. Mur wzniesiono z nieobrobionego bazaltu łączonego wapienną zaprawą. Otrzymał on 2 metry grubości i 3 metry wysokości do poziomu przedpiersia z krenelażem za którym znajdował się niezadaszony chodnik straży. Wewnątrz obwodu najstarszą zabudowę tworzyły bliżej nieznane zabudowania o konstrukcji drewnianej lub mieszanej, kamienno – drewnianej.
Około połowy XIV wieku w północno – wschodniej części dziedzińca, w linii muru obronnego (którego fragment musiano wówczas rozebrać) wzniesiono czworoboczną wieżę mieszkalną o wymiarach 14,6 x 11,3 metra. Miała ona u podstawy masywne, grube na około 2,7-3 metry mury, wysokość czterech kondygnacji i czworoboczny ryzalit wystający na 3,6 metra po stronie północnej. Przyziemie wieży, przykryte sklepieniem kolebkowym i oświetlane jedynie przez wąskie otwory strzeleckie, początkowo służyło celom magazynowym. W XVI wieku zamontowano w nim w ścianie południowej duży kominek i przekształcono na kuchnię. Z wyższą kondygnacją skomunikowana była ona poprzez wąskie, proste schody przeprute w grubości północnego muru, choć na pierwsze piętro można się było także dostać za pomocą zewnętrznych schodów od strony dziedzińca. Mieściła się tam, jak w większość szkockich wież mieszkalnych, główna komnata reprezentacyjna – aula (hall), oraz w grubości muru południowego narożnika mała komora. Wyżej znajdowały się prywatne komnaty mieszkalne, dostępne za pomocą klatki schodowej osadzonej w pobliżu północno – wschodniego narożnika wieży.
Ryzalit północy połączony był ze schodami głównego bloku wieży mieszkalnej. Co ciekawe wejście do niego zabezpieczone było otworami strzeleckimi w suficie, tak zwanymi mordowniami. Za nimi znajdowało się nieduże sklepione pomieszczenie z latryną w północno – wschodnim narożniku. Najpewniej przeznaczone było ono dla straży, gdyż w podłodze pomieszczenia znajdował się właz do komory więziennej, dopiero od XVI wieku połączonej z dziedzińcem drzwiami w ścianie północnej. Cela była ciemna i ciasna, miała jedynie 1,8 metra szerokości. Ryzalit dorównywał wysokością wieży mieszkalnej, musiał więc mieć ponad pomieszczeniem straży jeszcze ze dwie kondygnacje.
Około 1500 roku w południowo – wschodnim narożniku zamku wzniesiono drugą czworoboczną wieżę, w całości usytuowaną w obrębie dziedzińca i nie wystającą poza obwód murów obronnych. Była ona mniejsza od głównej wieży i niższa, miała trzy kondygnacje. Komunikację pomiędzy nimi zapewniała cylindryczna klatka schodowa osadzona w ścianie wschodniej, która pierwotnie była fragmentem muru obronnego z XIII wieku. Wieżę południowo – wschodnią wieńczyło, podobnie jak wieżę główną, przedpiersie z krenelażem osadzone na wystających wspornikach, ochraniające obronną galerię, która otaczała murowane poddasze.
Być może jeszcze w XVI wieku we wschodniej kurtynie przepruto drugą bramą wjazdową do zamku, do której prowadzić musiał drewniany most przerzucony ponad przekopem. Bramą tą prawdopodobnie flankowała cylindryczna nieduża wieża, widoczna na najstarszych znanych przedstawieniach zamku. Usytuowana była ona tuż obok południowej ściany wieży głównej oraz obok zawieszonej nad portalem bramnym bartyzany czy też wykusza.
Stan obecny
Zamek Dunvegan, choć gruntownie przebudowany w XIX wieku, pozbawiony pierwotnych cech stylistycznych i uformowany na podobieństwo zuniformizowanych bloków, jest dziś jednym z najbardziej znanych zamków na Hebrydach, szczycącym się najdłuższym, blisko 700-letnim, nieprzerwanym zasiedleniem przez ten sam klan. Obecnie dominantą zamku jest dawny ryzalit wieży mieszkalnej, podwyższony w XIX wieku do wysokości około 40 metrów. Gołym okiem pierwotne mury zamku widać jedynie po stronie zachodniej, gdzie między innymi dojrzeć można dawną bramę Morską. Wyróżnia się także wieża południowo – wschodnia, gdyż pomimo otynkowania i przeprucia elewacji dużymi, nowożytnymi oknami, zachowała przedpiersie z krenelażem i konsole po wykuszu latrynowym. Dunvegan jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
Miket R., Roberts D., The Medieval Castles of Skye and Lochalsh, Edinburgh 2007.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.