Historia
Pierwszy zamek na południe od Portpatrick powstał w XIV wieku, prawdopodobnie z fundacji rodu Adair, rodziny która posiadała okoliczne ziemie począwszy od 1326 roku. Ta pierwotna budowla, zapewne o konstrukcji drewniano – ziemnej, zniszczona została w 1489 roku przez sir Alexandra McCullocha z Myrtoun w ramach porachunków pomiędzy klanami.
Na początku XVI wieku odbudowę, a właściwie wzniesienie od podstaw nowej wieży mieszkalnej, przeprowadził William Adair z Kinhilt, znany także z budowy zamku, a właściwie wieży mieszkalnej w Stranraer. Kolejne prace budowlane nad Dunskey miały miejsce po 1620 roku, kiedy to wieżę kupił Hugh Montgomery, wicehrabia Montgomery.
Wnuk Hugha Montgomery, również o imieniu Hugh, w trakcie tzw. wojny trzech królestw wspierał stronę rojalistów, walcząc na terenie Irlandii, gdzie znajdowała się większość jego dóbr. Po klęsce i poddaniu się angielskim oddziałom Olivera Cromwella, Hugh utracił skonfiskowany majątek i został zmuszony do udania się na wygnanie. Choć powrócił do Szkocji w 1652 roku, nie odzyskał Dunskey, w którym zamieszkiwał wówczas pastor, niejaki James Blair. Niedługo później, w 1684 roku, wieżę Dunskey opisywano już jako niezamieszkaną ruinę.
Architektura
Dunskey wzniesiono na skalistym cyplu o wymiarach 36,5 x 30 metrów, jednym z wielu znajdujących się na zachodnim wybrzeżu Galloway, nad cieśniną rozdzielającą Szkocję od Irlandii. Bezpieczeństwo budowli zapewniały strome skarpy, szczególnie wysokie od strony północnej i południowej, natomiast na zachodzie opadające ku wodzie poszarpanymi skalnymi grzbietami, utrudniającymi lub nawet uniemożliwiającymi przycumowanie łodzi. Jedyny dogodny dostęp do zamku możliwy był od wschodu, poprzez szeroką na około 30 metrów, krótką szyję, zabezpieczoną szerokim na 15 metrów i głębokim na 2,5 metra, wykutym w skale przekopem (powstałym jeszcze w XIV wieku).
Na początku XVI wieku w południowo – wschodniej części szyi łączącej cypel z resztą lądu, zbudowana została wieża mieszkalna na planie litery L. Jej główny blok mierzył w planie 30 x 14,5 metra, natomiast mniejsze skrzydło południowe 3,9 x 6 metrów, przy czym obie części otrzymały mury o grubości 1,5 metra. Wejście do wieży umieszczono od strony dziedzińca, na poziomie gruntu, w czworobocznym ryzalicie usytuowanym w kącie utworzonym przez dwie części budowli, co miało zapewnić możliwość ognia flankowego portalu wejściowego i minimalizować ryzyko przeciągów.
Wewnątrz wieży mieszkalnej wszystkie pomieszczenia przyziemia przykryto sklepieniami. Komory umieszczone we wschodniej części zaopatrzono w niezależne wejścia i połączono długim korytarzem oświetlanym pojedynczym otworem od strony południowej. Dodatkowo komora południowo – wschodnia mieściła schody, najpewniej dające możliwość szybkiego dostarczenia wina na pański stół w auli na piętrze. Komora północna dla odmiany nie była połączona z korytarzem, a wejście do niej możliwe było jedynie od strony dziedzińca. W jednym z jej narożników znajdował się częściowo osadzona w murze kwadratowa wnęka, być może służąca za piec chlebowy lub palenisko. Położona pomiędzy powyższymi środkowa komora głównego bloku wieży była całkowicie ciemna, bez żadnego otworu okiennego. Mniejsze skrzydło wieży wypełniono w przyziemiu dość nietypowymi długimi i wąskimi pomieszczeniami. W skrzydle oraz w ryzalicie znajdował się jeszcze przedsionek wejściowy połączony z korytarzem przejściem a także okienkiem serwisowym, co wskazywałoby na funkcjonowanie w pobliżu kuchni, którą jednak ciężko zidentyfikować pośród pozbawionych kominków komór. Wejście na pierwsze piętro pierwotnie możliwe było za pomocą klatki schodowej umieszczonej w południowym skrzydle, wyżej natomiast prowadziła już tylko mała spiralna klatka schodowa osadzona w ryzalicie.
Pierwsze piętro wieży wypełnione było przede wszystkim aulą o wymiarach 11,2 x 5,1 metra, główną komnatą reprezentacyjną wieży w której skupiało się życie dzienne jej właścicieli. Ogrzewał ją okazały kominek o szerokości 4,3 metra, a oświetlały trzy główne okna, z których dwa skierowano w stronę przekopu, jedno natomiast w stronę morza na południowym – wschodzie. Dodatkowe czwarte, mniejsze okno znajdowało się nad kominkiem, od strony dziedzińca. Mniejsze pomieszczenie o wymiarach 4,2 x 4,2 metra było komnatą prywatną, także oświetlaną trzema oknami i ogrzewaną kominkiem. Powyżej znajdowały się jeszcze dwie kondygnacje mieszczące kolejne komnaty mieszkalne, całość natomiast była przykryta dwuspadowymi dachami, osobnymi dla głównego bloku i bocznego skrzydła wieży. Nie pozostawiały one miejsca na galerie obronne, choć od strony lądu w narożnikach podwieszono dwie bartyzany.
Utworzony na cyplu dziedziniec pierwotnie zastawiony mógł być drewnianymi lub szachulcowymi zabudowaniami gospodarczymi i pomocniczymi. Pośród nich wyróżniała się murowana budowla usytuowana tuż nad zachodnimi skarpami, mająca w planie około 7 x 7 metrów. Prawdopodobnie pełniła ona rolę wieżyczki strażniczo – ostrzegawczej. Zapewne na dziedzińcu znajdowała się również kuchnia, co wyjaśniałoby umieszczenie okienka serwisowego w przyziemiu przedsionka wieży mieszkalnej.
Na początku XVII wieku wieżę mieszkalną przedłożono po stronie północno – zachodniej, dostawiając nowe, podłużne skrzydło, które wypełniło całą fasadę zamku, tworząc formę zbliżoną do muru tarczowego, choć wypełnionego pomieszczeniami mieszkalno – gospodarczymi. W jego przyziemiu umieszczono szeroki na 2,7 metra, podsklepiony przejazd bramny, flankowany dwoma pomieszczeniami dla straży oraz zaopatrzony w kamienne siedzisko z jednej strony. Wrota nowego portalu bramnego blokować można było masywnym ryglem osadzanym w grubości muru. Północną część nowego skrzydła wypełniła ciemna, nieoświetlana komora i prowadzący do niej od strony dziedzińca krótki korytarz. Pierwsze piętro otrzymało tylko jedno duże pomieszczenie o wymiarach 14,3 x 3,2 metra, ogrzewane kominkiem i dobrze oświetlane licznymi oknami, a przez to nie posiadające zbyt dużego znaczenia obronnego.
Stan obecny
Dunskey znajduje się dziś w stanie trwałej ruiny, niezabezpieczonej, co utrudnia możliwość zwiedzania, zwłaszcza górnych partii wnętrz. Mury XVI-wiecznej wieży mieszkalnej oraz skrzydła z początku XVII wieku zachowały się praktycznie w pełnej wysokości, choć są obecnie pozbawione dachów i narażone na niszczącą działalność pogody. Czytelny jest również przekop przed bramą wjazdową oraz widoczne relikty zabudowań gospodarczych po stronie południowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Fourth report and inventory of monuments and constructions in Galloway (Volume I), county of Wigtown, Edinburgh 1912.