Historia
Najstarsze wzmianki w źródłach pisanych wspominają Dunbeath w 1428 roku, kiedy to właścicielem miejscowych dóbr był laird Alexander Sutherland. Nie wiadomo jednak czy był on budowniczym wieży mieszkalnej, czy wzniósł ją któryś z jego przodków lub potomków. Alexander miał pięciu synów, żaden z nich nie odziedziczył jednak Dunbeath. Kolejnym miejscowym lairdem był od 1452 roku sir George Crighton (Crechtoun), lord admirał Szkocji i earl Caithness. Podobno Dunbeath odziedziczył on po matce, którą musiała być w takim razie jedna z córek Alexandra Sutherlanda. Sam także nie miał synów, przez co Dunbeath ponownie zmieniło właścicieli.
W 1507 roku król Jakub IV potwierdził prawo własności Dunbeath dla Alexandra Innesa, syna i dziedzica Alexandra Innesa of that Ilk, który przejąć je miał po rezygnacji niejakiego Malcolma Culquhone. W kolejnych latach na skutek koligacji małżeńskich wieża przeszła na Alexandra Sinclaira, syna drugiego earla Caithness i męża Elisabeth Innes. Królewskie potwierdzenie własności Dunbeath otrzymali oni w 1529 roku. W drugiej połowie XVI wieku baronię posiadały kolejne pokolenia Sinclairów. Około 1624 roku jeden z nich, John Sinclair z Geanies, dokonał gruntownej przebudowy i powiększenia wieży, lub ewentualnie wzniósł nową na miejscu starszej budowli.
W 1650 roku Dunbeath zaatakowane zostało przez rojalistyczne oddziały Jamesa Grahama, pierwszego markiza Montrose. John Sinclair miał wyjechać wówczas do Edynburga, a wieżę pozostawić pod opieką żony, która po kilku dniach oblężenia poddała budowlę. Rojalistyczny garnizon utrzymał się w Dunbeath do czasu porażki markiza pod Carbisdale, kiedy to po paru dniach skapitulował przed siłami rządowymi z powodu braku wody.
W drugiej połowie XIX wieku Dunbeath zostało ponownie przebudowane, tym razem pod nadzorem architekta Davida Bryce. Właścicielami wieży byli wówczas wciąż przedstawiciele rodu Sinclair, posiadający ją do 1945 roku. W roku tym kupił ją Bertram Currie, po którym właściciele jeszcze kilkukrotnie się zmienili.
Architektura
Dunbeath wzniesiono na krótkim cyplu, opadającym po stronie wschodniej skalistymi, niemal pionowymi skarpami ku wodom Morza Północnego. Wysokie i strome klify, podmywane przez morskie fale, zapewniały ochronę niemal z każdej strony, za wyjątkiem odcinka północno – zachodniego, gdzie wąską szyję łączącą się z terenem lądu odcięto poprzecznym przekopem.
Główną budowlą Dunbeath była wieża mieszkalna, usytuowana tuż za przekopem, flankująca most i bramę wjazdową, a także osłaniająca niewielki dziedziniec znajdujący się w głębszej części cypla. Przypuszczalnie pierwotnie była to prosta budowla na rzucie czworoboku, pozbawiona ryzalitów, dodatkowych wieżyczek, czy też bartyzan, zwieńczona krenelażem i ewentualnie poddaszem krytym dwuspadowym dachem, wokół którego funkcjonował chodnik straży. Po przebudowie był to już podłużny budynek, w planie zbliżony do trapezu o wymiarach około 7,6 x 19,5 metra, z lekko zakrzywioną ścianą północną i murami w przyziemiu o 1,5 metra grubości. Na fasadzie zachodniej osadzono nadwieszaną wykuszowo cylindryczną wieżyczkę, przechodzącą na najwyższej kondygnacji w czworobok, obok niej znajdował się czworoboczny ryzalit, a w narożnikach obłe dwukondygnacyjne bartyzany. Jeden z narożników zamiast bartyzany przechodził w masywniejszą czworoboczną wieżę o wysokości przewyższającej kalenicę dwuspadowego dachu.
Wewnątrz budynku w części północnej na poziomie przyziemia zlokalizowano sklepioną kolebkowo kuchnię z okazałym kominkiem wypełniającym całą boczną ścianę. Przeciwną stronę przyziemia wypełniły natomiast trzy mniejsze komory piwniczne, z których skrajna była składem na wino do którego prowadziły schody z pierwszego piętra. Pierwsze piętro zajmowała duża aula o wymiarach 9,7 x 5,8 metra oraz prywatne komnata mieszkalna z drugiej strony. Oba pomieszczenia pierwotnie oświetlane były oknami od strony morza, pozbawione zaś były otworów po stronie narażonej na atak. Powyżej mieściły się jeszcze dwie kondygnacje z szeregiem komnat mieszkalnych o bliżej nieznanym układzie, skomunikowanych z aulą za pomocą spiralnej klatki schodowej umieszczonej w wykuszowej wieżyczce.
Stan obecny
Dunbeath zostało gruntownie przebudowane w okresie nowożytnym, dlatego bez przeprowadzenia dokładnych badań odtworzenie jego wyglądu będzie bardzo trudne. Zwłaszcza zmiany z XIX stulecia zmieniły pierwotny wygląd zabudowy cypla, poprzez dostawienie nowego skrzydła na dawnym dziedzińcu, usunięcie wieżyczki ryzalitowej i dodanie drugiej wieżyczki wykuszowej, zapewne w celu nadania fasadzie symetrii. Obecnie zabytek jest własnością prywatną i nie jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Third report and inventory of monuments and constructions in the county of Caithness, Edinburgh 1911.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.