Historia
Pierwsze informacje o Dunaverty sięgają aż VII wieku n.e. Identyfikuje się je ze wspominaną w źródłach pisanych warownią Dún Aberte, która oprócz grodu Dunadd, miała być jedną z głównych siedzib władcy królestwa Dál Riata, Gabrána mac Domangairta. Rocznik ulsterski odnotował, iż w 712 roku Sealbach, gaelicki władca Dál Riata obległ Dún Aberte, jednak późniejsze losy warowni z okresu wczesnego średniowiecza nie są znane.
W 1248 roku Dunaverty zająć miał Walter Bissett (Byset), lord Aboyne, wysłany przez angielskiego władcę Henryka III z powodu grasujących po okolicznych ziemiach piratów, podobno działających za zgodą szkockiego króla Aleksandra II. Henryk III zezwolił Walterowi na zakup niezbędnego zaopatrzenia w Irlandii, jednak jeszcze w tym samym roku Dunaverty odbite zostało przez Allana, earla Atholl, przy czym Walter Bissett popadł w niewolę. Do kolejnego oblężenia Dunaverty doszło w 1263 roku, w czasie kampanii norweskiego władcy Haakona IV przeciwko szkockiemu królowi Alexandrowi III. Pomimo wzmocnienia garnizonem przysłanym przez Alexandra Dunaverty padło i zostało przekazane w ręce sojusznika Haakona, Dugalda MacRuairi. Tego samego roku okręty norweskie zostały zniszczone przez silny sztorm, a siły lądowe rozgromione w bitwie pod Largs, zamek natomiast przypadł Alexandrowi MacDonaldowi z Islay.
W 1306 roku Dunaverty odwiedził szkocki król Robert I w trakcie ucieczki przed Anglikami po porażce pod Methven. Przez kilka dni goszczony był przez Angusa Og MacDonalda, musiał jednak wycofać się dalej na wyspę Rathlin, gdy pod zamek podeszły angielskie oddziały sir Henrego Percy. Niewielki zamek został też wkrótce zdobyty, wrócił jednak w ręce MacDonaldów, lordów Isles po wielkim zwycięstwie Roberta I pod Bannockburn. Pozostawał ich własnością aż do późnych lat XV wieku, kiedy to rosnące bogactwo, wpływy i siła klanu spowodowały konflikt ze szkockim królem. W 1476 roku John MacDonald z Islay, earl Ross, który jako ostatni wódz klanu niemal suwerennie rządził zachodnimi wyspami, utracił w walce z królewskimi oddziałami większość swych ziem wraz z zamkiem Dunaverty. Ostatnie posiadłości na Hebrydach posiadał do 1493 roku, kiedy to ostatecznie siłę klanu MacDonaldów złamał Jakub IV. Rok później szkocki władca nakazał zaopatrzyć i obsadzić garnizonem Dunaverty, choć i tak został on jeszcze zdobyty przez oddział Johna MacDonalda, który na zamkowych murach powiesić miał królewskiego zarządcę. Sukces MacDonalda był krótkotrwały. Niedługo później ujęty został przez MacIaina z Ardnamurchan, przewieziony do Edynburga i powieszony.
W 1544 roku dobra Kintyre wraz z wyremontowanym parę lat wcześniej zamkiem Dunaverty, przekazane zostały przez szkocką Koronę Archibaldowi Campbellowi, piątemu earlowi Argyll. Zaopatrzony w artylerię, zamek w 1558 roku okazał się na tyle silny, iż zdołał odeprzeć atak angielskich wojsk Edwarda Seymoura, earla Surrey. W kolejnych latach przełomu XVI i XVII wieku Dunaverty znajdowało się w posiadaniu kolejnych członków rodu Campbell, unikając działań wojennych aż do krwawego konfliktu zwanego wojną trzech królestw. W 1647 roku po klęsce szkockich rojalistów pod Rhunahaorine Moss niedobitki Alasdaira MacColla wycofały się na półwysep Kintyre, ścigane przez szkockich prezbiterian. Części z nich udało się przedostać do Irlandii, część natomiast, w sile około 300-500 Irlandczyków pod dowództwem Archibalda MacDonalda z Sanda, schroniło się w Dunaverty. Wkrótce obległ ich prezbiterianin David Leslie. Bezpośrednie ataki nie odniosły skutku, dlatego rozpoczęto blokadę, która przyniosła sukces dopiero po zajęciu źródła wody pitnej. Obrońcy nie widząc żadnych szans, po uzyskaniu słownej gwarancji bezpieczeństwa zgodzili się poddać, jednak z bliżej nieznanych powodów tuż po otwarciu bram zamku zostali zmasakrowani. Być może wpływ na to miała ogólna niechęć do Irlandczyków oraz wcześniejsze okrucieństwa Alasdairda MacCollia, wsławionego między innymi spaleniem w stodole mężczyzn, kobiet i dziedzic z klanu Campbellów. Zamek Dunaverty funkcjonował jeszcze do 1685 roku. Zniszczony w trakcie tzw. buntu Monmoutha, został porzucony, popadł w całkowitą ruinę i z czasem prawie całkowicie zaniknął.
Architektura
Zamek zbudowany został na skalistym, wysokim wzgórzu, usytuowanym na niewielkim cyplu lądu górującym nad wodami cieśniny oddzielającej Szkocję od Irlandii. Po jego północno – wschodniej stronie ujście do cieśniny miała niewielka rzeka Coniegien Water, w końcowym biegu uformowana w zakole częściowo odcinające cypel od reszty lądu po stronie północnej. Pozostały fragment terenu na północnym – zachodzie był jedyną dogodną drogą dojazdową do zamku.
Niewielka przestrzeń szczytu wzgórza dostępna była z podzamcza (od strony północno – zachodniej) wąskimi i stromymi schodami wykutymi w skale. Po stronie wschodniej w połowie ich długości znajdowała się bliżej nieznana budowla flankująca wejście do górnej części zamku, być może rodzaj niedużej wieży, czy też strażnicy. Spłaszczony szczyt wzgórza bliżej południowej części zajmowany był przez czworoboczny główny budynek mieszkalno – obronny, być może o cechach wieży. Niewielka depresja terenu wskazuje na jego przybliżone wymiary wynoszące około 6,1 x 4 metra. Obrona zamku spoczywała na murze obronnym poprowadzonym wzdłuż krawędzi stoków wzniesienia, a więc nieregularnym w planie. Jego grubość wynosiła około 1,5 metra.
U podnóża wzniesienia po stronie północno – zachodniej uformowało się nieduże, z grubsza owalne w planie podzamcze, wypełnione zabudową pomocniczą i gospodarczą wraz ze studnią. Otaczał je mur obronny wzniesiony z nieobrobionego, łączonego wapienną zaprawą kamienia, grubości około 1,5 metra. Na podzamcze wiódł zwodzony most przerzucony ponad przekopem.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwał zaledwie niewielki fragment muru podzamcza o wysokości dochodzącej do około 3 metrów, natomiast po zabudowaniach zamku górnego pozostało wgłębienie w ziemi. Niewielki okrągły dół świadczy także o miejscu w którym znajdowała się studnia. Wstęp na teren zamkowego wzgórza jest wolny, warto jednak uważać na wysokie, strome i niezabezpieczone klify.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Coventry M., Castles of the Clans: the strongholds and seats of 750 Scottish families and clans, Musselburgh 2008.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Ancient Monuments, volume I, Kintyre, Glasgow 1971.