Historia
Broch Dun Dornaigil (zwany także Dornadilla) wzniesiony został, podobnie jak około 500 innych tego typu budowli, w epoce żelaza, około I wieku p.n.e., przy czym był on jednym z brochów usytuowanych najgłębiej wewnątrz lądu. Była to budowla mieszkalno – obronna, budowana w relatywnie szybkim czasie w celu ochrony dobytku i życia członków klanu lub małego plemienia oraz z obawy przed uprowadzeniem i popadnięciem w niewolę. Wzniosła go miejscowa celtycka ludność tworząca społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Jako że bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi mogła być jednym z impulsów do budowy charakterystycznych wież mieszkalnych. Zapewniały one względnie dobre warunki obronne przed nagłymi atakami mniejszych grup napastników, nie były jednak przystosowane do odpierania długotrwałych oblężeń (rzadko kiedy zaopatrzone były w źródła wody). Broch Dun Dornaigil opuszczony został około I lub II wieku n.e., prawdopodobnie ze względu na postępujące wówczas zmiany społeczne i zmniejszenie zagrożenia najazdem lub z powodu uznania budowli za niespełniającą wymagań ówczesnego bezpiecznego i wygodnego życia.
Architektura
Broch usytuowany został nad wschodnim, lekko pochyłym i wysokim na około 6 metrów brzegiem rzeki Strathmore, w miejscu jej ostrego zakola przepływającego z podnóża zachodnich wzgórz ku wschodniej zalewowej równinie. Wzniesiony został na planie zbliżonym do okręgu o zewnętrznej średnicy 14,5 metra, z nieobrobionych polnych kamieni układanych bez użycia zaprawy, lecz idealnie do siebie dopasowanych z wypełnieniem co większych szczelin kamiennym gruzem. W górnych partiach średnica brocha zauważalnie się zwężała, nadając budowli charakterystyczny butelkowy kształt. Forma Dun Dornaigil a także jego usytuowanie na stoku wzgórza były bardzo podobne do Dun Carloway.
Gruby w przyziemiu na około 2,4 do 3,5 metra mur brocha nie został przepruty żadnym otworem okiennym lub strzeleckim, a jedynie wejściem umieszczonym po stronie północno – wschodniej. Wyróżniało się ono nadprożem utworzonym z ogromnego głazu o kształcie zewnętrznej elewacji przypominającym trójkąt, długi u podstawy na 1,4 metra i wysoki na 0,9 metra. Korytarz wejściowy miał około 1 metra szerokości i pierwotnie zamykany był drzwiami. Prawdopodobnie w jego długości boczne przejście po stronie północnej prowadziło do małej komory w grubości muru obwodowego brocha, tradycyjnie uznawanej za pomieszczenie straży.
Wnętrze Dun Dornaigil o średnicy 8,2 metra nie zostało nigdy odgruzowane i przebadane, dlatego jego wygląd nie jest dokładnie znany. Przypuszczać jedynie można na podstawie XVIII-wiecznych rycin i podobieństw do innych tego typu budowli, iż w grubości muru obwodowego znajdowały się korytarze komunikacyjne i mniejsze komory przeznaczone na spiżarnie. Główna, środkowa przestrzeń mogła być dzielona drewnianymi ściankami działowymi na mniejsze lokalności oraz stropami podtrzymywanymi przez słupy na kilka kondygnacji. Nieznany jest także sposób zwieńczenia brocha. Przyjmuje się, iż była to drewniana więźba dachowa pokryta strzechą nad całością budowli lub rodzaj daszku pozostawiającego pośrodku otwór do wydobywania się dymu z paleniska.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego mury Dun Dornaigl zachowały się na większości obwodu jedynie do wysokości około 2,4-2,7 metra, za wyjątkiem fragmentu ściany w okolicy wejścia, który dochodzi do 6,7 metra wysokości. Niestety wewnętrzna część tego odcinka muru uległa zawaleniu i jest dziś podtrzymywana przez współczesną przyporę. Co więcej wnętrze jest wciąż zagruzowane pozostałościami zawalonych ścian i niedostępne. Zabytek znajduje się pod opieką agendy Historic Scotland, z inicjatywy której ustawiono w pobliżu tablice z opisem i rekonstrukcjami poglądowymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Second report and inventory of monuments and constructions in the county of Sutherland, Edinburgh 1911.
Young A., Brochs and duns, „Proc Soc Antiq Scot”, vol. 95, 1961-1962.