Historia
Dun Cromore zbudowany został w epoce żelaza, która na terenie Szkocji miała miejsce w ostatnich wiekach przed Chrystusem. Była to budowla mieszkalno – obronna, wzniesiona przez rodzinę, klan lub małe plemię w celu ochrony dobytku i życia oraz z obawy przed uprowadzeniem i popadnięciem w niewolę. Wzniosła go miejscowa celtycka ludność tworząca społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Jako, iż bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi mogła być jednym z impulsów do budowy charakterystycznych wież mieszkalnych. Zanik brochów na archipelagu Hebrydów, w tym wieży Dun Cromore, związany mógł być z przybyciem irlandzkich Szkotów na początku V wieku n.e., choć królestwo Dál Riata nie objęło swym zasięgiem wyspy Lewis. Kolejne zmiany ludnościowe miały tu miejsce dopiero w IX wieku wraz z napływem osadników skandynawskich.
Architektura
Broch zbudowany został na małej wyspie, prawdopodobnie pierwotnie połączonej groblą z lądem, w zachodniej części Loch Cromore. Jak wszystkie budowle tego typu wzniesiony został z nieobrobionego polnego kamienia, starannie układanego bez użycia zaprawy. Otrzymał w planie kształt owalu, zbliżonego do okręgu o średnicy wnętrza wahającej się od 13,5 do 15,8 metrów. Jego masywne mury były znacznie zróżnicowanej grubości, od 2,1 metr do 3,3 metra po stronie północno – zachodniej.
Podobnie jak inne brochy, Dun Cromore zapewne nie posiadał żadnych okien ani otworów strzeleckich, być może jedynie na górze funkcjonował jakiś chodnik obronny lub galeria ze stanowiskami dla straży. Wejście do niego znajdowało się na poziomie gruntu po stronie północno – zachodniej, w miejscu gdzie zaokrąglony w planie mur o grubości 1,4 metra, tuż przy brzegu jeziora, wydzielał przy wieży niewielki dziedzińczyk. Prawdopodobnie skomunikowany był on z wspomnianą groblą. Wejście do wieży miało proste nadproże i około 1,1 metra szerokości, ale po około metrze korytarz rozszerzał się do około 1,5 metra.
Pierwotnie główna przestrzeń wewnątrz Dun Cromore prawdopodobnie poprzedzielana była drewnianymi ściankami działowymi tworzącymi mniejsze izby mieszkalno – gospodarcze oraz przypuszczalnie przykryta drewnianym, podpartym słupami stropem tworzącym górną kondygnację. Tak jak w innych brochach w grubości murów utworzone były wąskie korytarze – galerie, oraz małe komory. Dwie z nich połączone były z korytarzem wejściowym od północy i południa, z których ta ostatnia miała wymiary około 3,6 x 0,9 metra. Galerie były jeszcze węższe, na poziomie przyziemia o szerokości około 0,6 metra. W południowo – wschodniej części mogły mieścić się schody wiodące na górne kondygnacje (według XIX-wiecznych opisów miały one mieć co najmniej 17 stopni).
Stan obecny
Mury obwodowe wieży zachowały się do czasów współczesnych do maksymalnej wysokości dochodzącej do nieco ponad 3,5 metrów, jednak znajdują się w złym stanie – rozsypujące się ściany otoczone są gruzem z zawalonych partii i porośnięte roślinnością. W szczątkowej formie widoczny jest również mur otaczający dziedzińczyk przy brochu, podobnie jak sama wieża wyrastający wprost z wód jeziora. Dostęp do zabytku sucha nogą nie jest możliwy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.