Historia
Broch Dun Carloway wzniesiony został na wyspie Lewis w ostatnich wiekach przed n.e., czyli w okresie gdy tereny dzisiejszej Szkocji znajdowały się w epoce żelaza. Była to budowla mieszkalno – obronna, wzniesiona przez rodzinę, klan lub małe plemię w celu ochrony dobytku i życia oraz z obawy przed uprowadzeniem i popadnięciem w niewolę. Wzniosła go miejscowa celtycka ludność tworząca społeczność żyjącą głównie z wypasu bydła i owiec, mniejszych upraw rolniczych, rybołówstwa i polowań na dzikie zwierzęta. Jako, iż bydło stanowiło wówczas wyznacznik bogactwa, próba jego ochrony przed ciągłymi najazdami rabunkowymi mogła być jednym z impulsów do budowy charakterystycznych wież mieszkalnych. Zapewniały one względnie dobre warunki obronne przed nagłymi atakami mniejszych grup napastników, nie były jednak przystosowane do odpierania długotrwałych oblężeń (rzadko kiedy zaopatrzone były w źródła wody).
Zanik brochów na archipelagu Hebrydów związany mógł być z przybyciem irlandzkich Szkotów na początku V wieku n.e., choć królestwo Dál Riata nie objęło swym zasięgiem wyspy Lewis. Kolejne zmiany ludnościowe miały tu miejsce dopiero w IX wieku wraz z napływem osadników skandynawskich, wiadomo jednak, iż Dun Carloway wykorzystywane było jeszcze w okresie średniowiecza (ślady wykorzystywania palenisk z okresu około 400 – 700 roku n.e.), a nawet we wczesnych czasach nowożytnych. Na początku XVII wieku broch wykorzystywany był po odnowieniu przez klan Morrisonów, w trakcie ich konfliktu z MacAuleyami z Uig. Okradzeni z bydła MacAuleyowie wysłali oddział pod przywództwem Donalda Cam MacAuleya, który przy użyciu sztyletów miał się wspiąć na wieżę i wrzucić do środka płonący wrzos, wyganiając zabarykadowanych obrońców. Po tym wydarzeniu zniszczony broch został ostatecznie porzucony.
Architektura
Broch Dun Carloway wzniesiony został na skalistym pagórku o wysokości około 45 metrów nad poziomem wody, opadającym najbardziej stromymi stokami ku położonemu na południu jezioru Loch an Duin. Cypel wzniesienia połączony był w miarę płaskim terenem z resztą pofałdowanego obszaru jedynie po stronie północnej, tam też utworzono drogę dojazdową i główne wejście do wieży.
Broch zbudowany został z nieobrobionego polnego kamienia, starannie układanego bez użycia zaprawy. Otrzymał w planie kształt zbliżony do okręgu o średnicy w przyziemiu wynoszącej około 14,3 metra i o murach grubości od 2,9 metra na południowym – wschodzie do 3,8 metra po stronie północnej. Średnica wieży znacznie zwężała się w górnych partiach, przyjmując charakterystyczny butelkowy kształt. Jej pierwotna wysokość szacowana jest na około 10-13 metrów. Jako, iż broch nie posiadał żadnych okien ani otworów strzeleckich, być może pierwotnie na górze funkcjonował jakiś chodnik obronny lub galeria ze stanowiskami dla straży.
Usytuowane na północnym – zachodzie wejście miało 0,75 metra szerokości i około 1 metra wysokości z wielkim kamiennym blokiem ułożonym jako nadproże. Ulokowany w grubości muru wieży korytarz wejściowy, po niecałym metrze znacznie się poszerzał, posiadał też po prawej stronie niskie przejście do małej komory, tradycyjnie uznawanej za miejsce przeznaczone dla straży (jeden z charakterystycznych elementów brochów, występujący w prawie każdej budowli tego typu). Komora ta miała owalny w planie kształt o wymiarach 2,4 x 1,4 metra,
Wewnątrz wieży główna przestrzeń mierzyła około 7,4 metra średnicy. Pierwotnie prawdopodobnie poprzedzielana była drewnianymi ściankami działowymi tworzącymi mniejsze izby mieszkalno gospodarcze oraz przykryta drewnianym stropem tworzącym górną kondygnację. O ich istnieniu świadczą nieliczne zachowane otwory w murze, przeznaczone do mocowania belek. Z głównego pomieszczenia trzy przejścia wiodły do umieszczonych w grubości muru mniejszych komór i dookolnych galerii. Po stronie północno – wschodniej znajdowała się komora o z grubsza owalnym kształcie w której odkryto popiół i kamienie z palenisk. Duże ilości fragmentów ceramiki, a zarazem brak jakichkolwiek kości zwierzęcych, skłaniają do przypuszczeń, iż w komorze tej wypalano naczynia, a trzy otwory w murze w zachodniej części komory mogły być wykorzystywane do wtłaczania powietrza i podtrzymywania dużego ognia w palenisku. Po jej przeciwnej, południowo – zachodniej stronie, druga komora w murze była znacznie dłuższa (część owalna posiadała wymiary 2,9 x 1,7 metra) z przewężeniem pośrodku i wąską wnęką na zachodnim krańcu. Trzecie przejście po stronie południowo – wschodniej prowadziło do podłużnej komory ze schodami wiodącymi na górny poziom galerii i na wyższe kondygnacje wieży. Każda z kolejnych poziomów galerii był coraz węższy, od 0,8 metra do 0,5 metra szerokości, ich wysokość zaś wahała się od 1,2 do 1,8 metra.
Stan obecny
Dun Carloway obok wieży Mousa i Dun Telve należy do najlepiej zachowanych brochów na terenie Szkocji. Jego południowa części wciąż widoczna jest do prawie pierwotnej wysokości, czyli około 9 metrów. Znajduje się pod opieką agendy Historic Scotland, która udostępnia go dla zwiedzających. Znajduje się po północnej stronie drogi, w odległości parudziesięciu metrów od parkingu z którego wrzosowiskami wiedzie ścieżka na wzgórze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
Tabraham C., Excavations at Dun Carloway Broch, Isle of Lewis [w:] Proceedings of the Society of Antiquaries of Scotland, 1976.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.