Historia
Kościół św. Bridy w Douglas wzniesiony został w późnych latach XIV wieku jako prebenda katedry w Glasgow. Powstał on na miejscu wcześniejszej świątyni pochodzącej jeszcze z końca XII wieku, zniszczonej pod koniec XIII wieku w trakcie wojny o szkocką niepodległość (wymordowany w nim miał zostać uciekający angielski garnizon zamku Douglas).
Kościół od chwili powstania był blisko związany z rodem tzw. Czarnych Douglasów, początkowo w XIII wieku zwykłych posiadaczy ziemskich, którzy od czasu króla Roberta I zaczęli szybko rosnąć w bogactwa i siłę, dzięki czemu na początku XV wieku byli jednym z najbardziej wpływowych klanów południowej Szkocji. Wysoka pozycja doprowadziła ich do konfliktu z królem Jakubem II Stuartem i upadku w 1455 roku. Do tego czasu jednak urządzili oni w kościele św. Bridy swoje mauzoleum, przyozdobione wspaniałymi gotyckimi grobowcami.
W XVI wieku kościół prawdopodobnie podupadł, choć jeszcze w drugiej połowie stulecia powiększono go o smukłą wieżę z tarczą zegarową zawierającą inskrypcję roczną – 1565. Prawdopodobnie wkrótce potem popadł w częściową ruinę, choć jeszcze do 1781 roku wykorzystywano do celów liturgicznych prezbiterium. Później także ono zostało porzucone, aż do 1881 roku, kiedy to zostało ponownie zadaszone z inicjatywy Karola, dwunastego earl Home.
Architektura
Kościół z końca XIV wieku składał się z dwunawowego korpusu i czworobocznego prezbiterium o wymiarach 12,5 x 6,2 metra. Nawa główna, północna, oddzielona była od prezbiterium ostrołuczną arkadą, natomiast na nawę południową otwierała się dwoma arkadami podpartymi środkowym filarem. Nawa południowa otrzymała wymiary w planie 11,6 x 6,1 metra, a w jej narożnik północno – wschodni w drugiej połowie XVI wieku wstawiona została czworoboczna wieża, powyżej ścian wzdłużnych nawy przechodząca w wielobok. Każda z naw przykryta była osobnym dachem dwuspadowym.
Oświetlenie prezbiterium od strony wschodniej zapewniało duże trójdzielne, ostrołuczne okno, pierwotnie w górnej części obramione wałkiem służącym jako okapnik. W ścianie południowej przepruto trzy podobne, choć mniejsze okna, dwa kolejne umieszczone zostały także w ścianie północnej. Nawy przypuszczalnie oświetlały okna jednodzielne, lancetowate i ostrołuczne, być może o wysokości zbliżonej do tych w prezbiterium.
Wewnątrz prezbiterium umieszczono najważniejsze zabytki kościoła, mianowicie serię rzeźbionych grobowców i pomników grobowych. Najstarszy, przeznaczony dla sir Jamesa Douglasa, który zmarł w 1331 roku w trakcie podroży do Ziemi Świętej, usytuowano po stronie północnej. Przedstawiono na nim podobiznę leżącego rycerza z głową na poduszce i mieczem w rękach, otoczonego przez późniejszy, XV-wieczny baldachim, w postaci arkady zwieńczonej łukiem w ośli grzbiet, flankowanej przez dwie płaskorzeźbione sterczyny. Po stronie wschodniej złożono Archibalda, piątego earla Douglas, zmarłego w 1438 roku. Umieszczony został on pod zdobionym czwórliśćmi balkonem, także w niszy z arkadą zwieńczoną oślim łukiem, jednak na o wiele bardziej ozdobnym postumencie, udekorowanym serią postaci, reprezentujących prawdopodobnie członków rodziny. Trzeci grobowiec wstawiono w przeciwną, południową ścianę, gdzie spoczął James, siódmy earl Douglas zmarły w 1443 roku oraz jego żona Beatrice de Sinclair. Nagrobek otrzymał nieco prostszą formę z postaciami o rękach złożonych do modlitwy, ubranymi w zbroję oraz szatę, leżącymi na postumencie dekorowanym przedstawieniami sześciu synów i córek zmarłych. Ostatni średniowieczny, najbardziej zniszczony obecnie grobowiec nieznanej kobiety, umieszczono po stronie południowo – zachodniej prezbiterium.
Stan obecny
Kościół zachował się do dnia dzisiejszego w stanie częściowej ruiny (nawa południowa) wraz z zadaszonym, poddanym renowacji w XIX wieku prezbiterium. Niestety nie przetrwały żadne widoczne gołym okiem ślady po północnej nawie głównej, poza arkadą tęczy która niegdyś łączyła ją z prezbiterium. Zachowała się natomiast XVI-wieczna wieża z zegarem z 1565 roku, uchodzącym za najstarszy tego typu zabytek na terenie Szkocji. Prawdziwą ozdobą kościoła pozostają jednak, umieszczone wewnątrz prezbiterium, gotyckie nagrobki członków klanu Douglas.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fawcett R., Scottish Cathedrals, London 1997.
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 2, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.