Culloden – domostwo Leanach

Historia

   Ziemie Leanach pierwotnie wchodziły w skład dóbr rodu Forbes. Po raz pierwszy pojawiły się na XVI-wiecznej mapie oznaczone jako Lionach, co po gaelicku oznaczało podmokłą równinę lub pastwisko. Nie wiadomo kiedy dokładnie wzniesiono gospodarstwo Leanach, jednak z pewności istniało ono przed 1746 rokiem, kiedy to w pobliżu rozegrała się słynna bitwa, w której jakobiccy górale wspierani przez oddziały francuskie pokonani zostali przez siły królewskie. Wówczas to dzierżawcą gospodarstwa był niejaki Donald Mackenzie, który poniósł liczne straty w żywym inwentarzu, zbożu, whisky i mleku z powodu operujących w pobliżu wojsk. Domostwo najpewniej przetrwało bitwę, lecz w późniejszych latach było kilkakrotnie remontowane. Zniszczeniu uległa natomiast sąsiednia stodoła w której wojska rządowe spaliły około 30 rannych jakobitów.
   W połowie XIX wieku w gospodarstwie mieszkało i pracowało pięć osób, lecz wkrótce potem budynki zaczęły podupadać, co doprowadziło między innymi do rozebrania jednego ze skrzydeł. Bella MacDonald, ostatnia prywatna mieszkanka domostwa, zmarła w 1912 roku, dzięki czemu budowla mogła zostać przejęta przez Gaelic Society of Inverness, poddana renowacji i udostępniona dla turystów.

Architektura

   Domostwo wzniesione zostało jako budynek na planie prostokąta z niskimi kamiennymi ścianami, podpartymi w późniejszym okresie masywnymi przyporami zachodnimi: narożną i położoną obok, w połowie długości ściany. Po ich przeciwnej stronie wzniesiono nieduży ryzalit mieszczący dodatkową, czworoboczną izbę, a pierwotnie drugi taki ryzalit znajdował się po zachodniej stronie, nadając budowli kształt litery T.
   Budynek przykryty został strzechą uformowaną w dwuspadowy dach nad główną częścią i osobny dwuspadowy daszek nad bocznym skrzydłem. Strzechę ułożono w prostokątne tafle i przymocowano do więźby dachowej drewnianymi kołkami. Pod nimi cienkie drewniane gałęzie zostały przymocowane do strzechy, stanowiąc dla niej dodatkowe wsparcie i zapobiegając ześlizgiwaniu się. Kamienne ściany częściowo uzupełniono darnią, widoczną zwłaszcza w szczycie wschodnim, natomiast nieobrobione polne kamienie łączone były zaprawą z gliny.
   Oświetlenie wnętrza zapewniały małe, czworoboczne otwory okienne, wejście zaś umieszczono w kącie utworzonym przez ryzalit i główną część, być może by zminimalizować przeciągi. Możliwe jednak, iż oryginalnie w budynku nie było żadnych okien lub były one jeszcze mniejsze niż obecne. Charakterystyczne było również umieszczenie częściowo ukrytych otworów strzelczych, które mogły zabezpieczać wejście do budynku. Wewnątrz początkowo ogrzewanie mogło być zapewniane przez otwarte palenisko.
   Z domostwem pierwotnie sąsiadowała stodoła, jeszcze prostszy kamienny budynek na planie prostokąta kryty strzechą, a po stronie wschodniej kolejny budynek, być może pełniący rolę stajni.

Stan obecny

   Domostwo dotrwało do czasów współczesnych w nieco zmienionym kształcie, bez jednego z bocznych skrzydeł, ze ścianą podpartą przyporami i z wnętrzem upodobnionym do tego, jakie mogło znajdować się tu w XIX wieku. Jest ono obecnie częścią kompleksu muzealnego wraz z polem bitwy Culloden i znajduje się pod opieką organizacji National Trust for Scotland.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Strona internetowa canmore.org.uk, Culloden Moor, Old Leanach Farmhouse.