Historia
Kościół w Cruggleton zbudowany został w drugiej ćwierci XII wieku, być może z fundacji władających wówczas pobliskim zamkiem lordów Galloway. W 1427 roku jego skromne dochody zostały zawłaszczone przez biskupa Whithorn, a w XVII wieku niewielka parafia została połączona z parafią w Sorbie. W XIX wieku kościół znajdował się już w ruinie, lecz w 1890 roku został starannie odbudowany przez trzeciego markiza Bute.
Architektura
Kościół wzniesiono z nieobrobionego kamienia polnego i gruzu, pośrodku owalnego, ogrodzonego murem cmentarza. Otrzymał on formę prostokątnej w planie nawy o długości 10,7 metra i szerokości 6,1 metra, do której od wschodu dostawiono także prostokątne prezbiterium o wymiarach 6,2 x 4,9 metra.
Oświetlenie kościoła zapewniały bardzo wąskie, rozglifione do wnętrza, zwieńczone półkoliście okna: dwa w południowej ścianie nawy, jedno w elewacji zachodniej i po jednym w murze południowym i wschodnim prezbiterium, przy czym niektóre zbliżone były do formy szczelinowej, np. okno we wschodniej ścianie prezbiterium. Główne wejście umieszczono w południowym murze nawy, w jego zachodniej części. Osadzony był tam romański uskokowy portal z pojedynczymi bocznymi kolumienkami o kielichowatych głowicach i prostych bazach. Prostszy portal wejściowy umieszczono także w północnej ścianie nawy i południowej prezbiterium.
Wewnątrz obie części kościoła rozdzielono romańskim półkolistym łukiem tęczowym o szerokości 2,4 metra. Od strony nawy wyróżniony on został trzema uskokami z dwoma kolumienkami zwieńczonymi kapitelami po każdej stronie, natomiast od strony prezbiterium otrzymał prostą formę utworzoną z obrobionych bloków i wystających nieco kamieni impostów.
Stan obecny
Podniesiony ze stanu ruiny pod koniec XIX wieku, kościół jest dziś jednym z najbardziej malowniczych średniowiecznych kościołów na terenie Szkocji, na co wpływ ma z pewnością jego położenie pośród pól i kępy drzew na ogrodzonym kamiennym murem cmentarzu (z tego powodu najlepiej widoczny jest w okresie poza wegetacją roślin). Udostępniony jest do zwiedzania, okazjonalnie odbywają się też w nim nabożeństwa liturgiczne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 1, Edinburgh 1896.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Fourth report and inventory of monuments and constructions in Galloway (Volume I), county of Wigtown, Edinburgh 1912.