Historia
Pierwotny zamek Creich z XIII wieku, prawdopodobnie o formie drewniano – ziemnego gródka typu motte and bailey, należał do earla Fife z klanu MacDuff. Choć usytuowany był na ważnym strategicznie terenie w pobliżu południowego brzegu rzeki Tay, pomiędzy Perth a St Andrews, to jednak nie pełnił roli głównej siedziby MacDuffów, lecz oddawany był w zarząd wasalom.
Pod koniec XV wieku ród Liddle utracił majątek na skutek konfiskaty z powodu oskarżeń o zdradę, a miejscowe dobra przeszły na Hayów z Creich, od których na początku XVI wieku odkupił je sir David Beaton, późniejszy skarbnik królestwa Szkocji. Około 1505 roku dziedzicem i lairdem Creich został jego syn John, ojciec urodzonego w 1520 roku Roberta Beatona, natomiast w 1567 roku Creich zostało wspomniane w źródłach pisanych jako własność syna Roberta, Davida. Nie ma pewności który ze wspomnianych Beatonów był budowniczym wieży mieszkalnej, lecz za najbardziej prawdopodobnych uchodzą Robert i David, w czasach których w 1553 roku w Creich wspomniano dwór, obwarowania i wieżę.
David, ostatni z rodu Beatonów z Creich, zmarł bezdzietnie w 1661 roku, choć miejscowe dobra pozostawały własnością innych gałęzi rodziny do końca XVIII wieku. W okresie tym wieża mieszkalna była już jednak opuszczoną ruiną, rozbieraną przez okoliczną ludność w celu pozyskania materiału budowlanego na własne gospodarstwa.
Architektura
Wieżę wzniesiono na niewysokim pagórku, pierwotnie otoczonym mokradłami i podmokłymi terenami. Otrzymała ona w planie kształt litery L, składający się z głównego prostokątnego bloku o wymiarach 11,9 x 8,5 metra oraz mniejszego skrzydła na rzucie kwadratu o bokach długości 6,1 metra, dostawionego po stronie południowo – wschodniej. W kąt pomiędzy oboma tymi częściami wstawiono czworoboczny ryzalit, czy też wieżyczkę schodową, na poziomie przyziemia której znalazło się też główne wejście do wieży.
Wnętrze posiadało tradycyjny dla tego typu budowli układ ze sklepionym kolebkowo parterem o funkcji gospodarczej (trzy spiżarnie z czego dwie w głównej części wieży i jedna w skrzydle) oraz reprezentacyjną aulą na pierwszym piętrze. Ta druga służyła do urządzania uczt i uroczystości, odbywały się w niej najważniejsze wydarzenia, narady i sądy, skupiało się też dzienne życie mieszkańców wieży. Na drugim piętrze, rozdzielanym płaskim, drewnianym stropem, zarówno w głównym bloku jak i w mniejszym skrzydle, najpewniej znajdowały się prywatne komnaty mieszkalne. Podobnie sytuacja wyglądała na piętrze trzecim. Wieża zwieńczona była przedpiersiem osadzonym na wystających wspornikach i prawdopodobnie krenelażem oraz być może narożnymi bartyzanami, charakterystycznymi dla szkockich budowli mieszkalno – obronnych średniozamożnej szlachty. Mniejsze skrzydło było wyższe o jedną kondygnację od głównego trzonu wieży, mieszcząc dodatkową komnatę mieszkalną.
Pierwotnie w pobliżu wieży znajdować musiała się pomocnicza i gospodarcza zabudowa taka jak stajnie, kuchnia, piekarnia, browar, spichrze, czy izby dla służby. Zapewne były one zamknięte niewysokim murem obwodowym, po którym pozostały relikty dawnego budynku bramnego. Po północno – zachodniej stronie od początku XV wieku funkcjonował nieduży kościół św. Serfa, salowy, wzniesiony na planie prostokąta.
Stan obecny
Wieża mieszkalna znajduje się obecnie w stanie nieco zaniedbanej ruiny, której zwiedzanie wnętrza z powodu złego stanu technicznego niestety nie jest możliwe. W pobliżu obejrzeć można również ruinę średniowiecznego, choć przebudowanego w okresie nowożytnym kościoła św. Serfa. Wstęp na teren wieży jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.