Historia
Wieża mieszkalna Cranshaws zbudowana została około połowy XVI wieku, choć nie można wykluczyć jej XV-wiecznego pochodzenia. Przez większość swojej historii należała do rodu Swinton, którzy nabyli miejscowe dobra w 1400 roku i sprzedali dopiero w 1702 roku. W 1544 roku Cranshaws i okoliczne ziemie najechane zostały przez Anglików, nie wiadomo jednak czy wieża została zniszczona. W 1641 roku Alexander Swinton, laird Swinton, otrzymał potwierdzenie własności Cranshaws, wieża musiała więc wciąż być użytkowana przez ród jej fundatorów. Pod koniec XVIII wieku wieża znalazła się w rękach Douglasa, earla Morton, który dokonał jej znacznej przebudowy, zwłaszcza wnętrz, oraz usunął pobliską zabudowę gospodarczą i pomocniczą. Kolejne modernizacje nastąpiły około 1895 roku i w trakcie renowacji z 1978 roku.
Architektura
Wieżę zbudowano na wschodnim stoku Cranshaws Hill, na planie prostokąta o wymiarach 12,2 x 7,9 metra z charakterystycznymi zaokrąglonymi narożnikami. Osiągnęła ona 19,8 metrów wysokości, mieszcząc cztery (pierwotnie zapewne trzy) główne kondygnacje oraz nieduże, murowane poddasze na samej górze. Było ono na tyle wąskie, iż pozostawiło miejsce na dookolną galerię obronną, ukrytą za wydatnym przedpiersiem, osadzonym na wystających konsolach i zwieńczonym krenelażem. W Cranshaws nie zastosowano popularnych w Szkocji narożnych bartyzan, przedpiersie przepruto jedynie prostymi rzygaczami do usuwania nadmiaru wody deszczowej.
Pierwotny portal wejściowy do wieży umieszczono na poziomie gruntu po stronie zachodniej, tak by sąsiadował z narożną cylindryczną klatką schodową, osadzoną częściowo w grubości muru obwodowego. Łączyła ona wszystkie cztery główne kondygnacje wieży, mieszczące się pomiędzy grubymi na 1,8 metra murami, a także poddasze i chodnik straży, ku któremu skierowane było wyjście ze schodów. Klatka schodowa nietypowo nie została wysunięta poza bryłę głównego bloku wieży, ani ryzalitem, ani w formę smukłej wieżyczki schodowej.
Wewnątrz utworzono układ pomieszczeń, który na pierwszy rzut oka nieco odbiegał od najczęściej spotykanego schematu szkockich wież mieszkalnych. Przyziemie o gospodarczym charakterze zamiast sklepienia kolebkowego przykryto jedynie płaskim, drewnianym stropem (założonym także nad wyższymi piętrami), ponad nim na poziomie pierwszego piętra (a właściwie półpiętra) zamiast auli umieszczono kuchnię, natomiast samą aulę (hall) usytuowano dopiero na drugim piętrze. Wydaje się jednak, iż początkowo najniższa kondygnacja mogła być sklepiona i pełnić rolę kuchni, a dopiero w okresie nowożytnym zostać przedzielona niskim półpiętrem.
Najwyższe piętro wieży przeznaczono na komnatę mieszkalną, zapewne sypialnię właścicieli Cranshaws, mieszkalny charakter otrzymała również izba na poddaszu, być może przeznaczona dla służby. Na każdym piętrze z powodu obszernej klatki schodowej, w przeciwnym do niej narożniku północno – wschodnim, wydzielona została mała przestrzeń, która w naturalny sposób uformowała nieduże pokoje. Ponadto w grubości muru zachodniego na poziomie auli znajdował się mała komora mieszcząca latrynę.
Stan obecny
Wieża przetrwała do czasów współczesnych, choć jej wnętrza zostały całkowicie przekształcone w czasach współczesnych, otrzymując nowe ścianki działowe, nowy układ pomieszczeń i wystrój. Przekształceniu w XVIII i XIX wieku uległa również większość okien oraz przepruto nowe wejście po stronie wschodniej. Obecnie budowla znajduje się w rękach prywatnych służąc jako pensjonat z pokojami do wynajęcia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Sixth report and inventory of monuments and constructions in the county of Berwick, Edinburgh 1915.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.