Historia
Budowa kościoła w Corstorphine związana była z rodem Forresterów, którzy go ufundowali, rozbudowali i w ciągu kolejnych lat wyposażyli w grobowce przeznaczone na zmarłych członków rodziny. Miejscowe ziemie zakupił w 1376 roku Adam Forrester, burmistrz edynburski, od którego aż po drugą połowę XVIII wieku kolejni przedstawiciele rodu posiadali tytuł lorda Corstorphine. Wcześniej jednak, od drugiej połowy XII wieku, w miejscu tym funkcjonowała kaplica, która w 1128 roku została podarowana przez Dawida I opactwu Holyrood. W późniejszych latach zaczęła ona służyć jako kościół parafialny, a na przełomie XIV i XV wieku Adam Forrester wzniósł obok niej nową kaplicę. Jego syn, John Forrester, przed 1436 rokiem przekształcił rodową świątynię w kolegiatę, która funkcjonowała równocześnie ze starszym kościołem.
W 1634 roku kolegiata została rozwiązana, po czym w 1646 roku późnogotycki kościół Forresterów przekształcono w świątynię parafialną. Wiązało się to niestety z rozbiórką starszej, XII-wiecznej budowli, na miejscu której wzniesiono dodatkową nawę kościoła św. Jana. Kolejna, drastyczna przebudowa miała miejsce w 1828 roku, kiedy to zniszczono XVII-wieczną nawę północną, część nawy głównej oraz północne ramię transeptu, a na ich miejscu wzniesiono nowe. Przepruto również nowe wejście we wschodniej elewacji prezbiterium i usunięto wiele rzeźbionych elementów architektonicznych kościoła.
Architektura
Kościół u schyłku średniowiecza otrzymał nietypowy kształt, składający się z prostokątnej w planie nawy, czworobocznego, co ciekawe szerszego niż nawa prezbiterium po stronie wschodniej oraz czworobocznej wieży po stronie zachodniej, niemal równej szerokością nawie. Dodatkowo do północnej i południowej ściany nawy, tuż za wieżą, dostawiono dwa ramiona transeptu, zaś do północnej ściany prezbiterium przystawiono dwukondygnacyjną zakrystię. Nietypowy kształt prezbiterium o większej formie niż nawa prawdopodobnie świadczy o jego wcześniejszym pochodzeniu, byłaby to więc kaplica Adama Forrester z przełomu XIV i XV wieku, natomiast część zachodnia została wybudowana po ufundowaniu kolegiaty.
Prezbiterium otrzymało wewnątrz wymiary w planie 7,6 x 6,4 metra i zwieńczenie w postaci ostrołukowego sklepienia kolebkowego. Jego oświetlenie zapewniało od wschodu duże trójdzielne, ostrołukowe okno z bogatym maswerkiem w stylu gotyku wertykalnego oraz dwa mniejsze okna dwudzielne w elewacji południowej. Pomiędzy nimi umieszczono okazałe gotyckie sedilia ze zdobionym zwieńczeniem w ośli grzbiet ponad każdym siedziskiem, a obok piscinę, której nisza została wykorzystana także jako półka na kościelne precjoza. W północną ścianę prezbiterium wstawiono dwa okazałe grobowce Johna Forrestera i jego żony oraz Johna Forrestera młodszego z żoną. Na elewacji zewnętrznej, powyżej okna wschodniego umieszczono małą niszę z podstawą i baldachimem, według tradycji mieszczącą lampę będącą drogowskazem dla podróżników.
Drugi charakterystyczny element kościoła, czyli zachodnią wieżę, wzniesiono na planie czworoboku o wymiarach 5,5 x 5,2 metra. Uformowano ją podobnie jak resztę budowli z dokładnie obrobionych kamiennych bloków, jednak w odróżnieniu od prezbiterium i transeptu jej elewacje pozostały gładkie na całej wysokości, pozbawione przypór, posadowione jedynie na cokole. Po stronie zachodniej przepruto wejście, w późniejszym okresie poprzedzone kruchtą, a drugi portal utworzono od strony nawy. Ponadto każdą elewację przepruto dwudzielnym oknem o zwieńczeniach w postaci trójliści, zaś wysmukłości nieco przysadzistej budowli dodała kamienna iglica i cztery sterczyny ustawione w narożnikach u jej podstawy.
Stan obecny
Widoczny dziś kościół jest zbiorem elementów średniowiecznych i nowożytnych. Z okresu średniowiecza pochodzi wieża, południowe ramię transeptu, prezbiterium i zakrystia po jego północnej stronie. Niestety nawet w tych partiach część detali architektonicznych uległa wymianie, przykładowo wejście zachodnie i okno południowego ramienia transeptu (oryginalna pozostała jedynie ława parapetowa), portal wejściowy do prezbiterium (wstawiony na miejscu starszego, oryginalnego), czy maswerk okna wschodniego prezbiterium (być może wzorowany na średniowiecznym). Gruntownie przemurowany został korpus nawowy, pozbawiony ściany północnej na miejscu której wstawiono arkady międzynawowe. Jego okna, więźba dachowa i arkada tęczy zostały wymienione w XIX wieku. Nie zachowały się także żebra sklepienia transeptu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacGibbon D., Ross T., The ecclesiastical architecture of Scotland from the earliest Christian times to the seventeenth century, t. 3, Edinburgh 1897.
Salter M., The old parish churches of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.