Historia
Wieża mieszkalna Corgarff wzniesiona została na ziemiach podarowanych w 1507 roku przez króla Jakuba IV rodzinie Elphistone, która dość szybko, około połowy XVI wieku, odstąpiła je Johnowi Forbes z Towie. Jako datę budowy podaje się różne przedziały czasowe, najczęściej lata 30-te XVI wieku lub okres około połowy stulecia, dlatego jej budowniczymi mogli być zarówno Elphistonowie jak i John Forbes.
W drugiej połowie XVI stulecia właściciele Corgarff uwikłani byli w sąsiedzki spór z klanem Gordon, prawdopodobnie rozpoczęty od ataku rodziny Forbes na Gordonów z Druminnor. Konflikt doprowadził następnie do regularnej bitwy pod Tillyangus w 1571 roku, mającej także szersze tło polityczne w trakcie szkockiej wojny domowej, spowodowanej wymuszoną abdykacją królowej Mari Stuart. Jej zwolennikami byli Gordonowie, natomiast klan Forbes uchodził za popleczników Jakuba VI. Starcie zakończyło się porażką tych ostatnich oraz śmiercią ich dowódcy, Czarnego Arthura z Putachie. Zwycięskie oddziały Gordonów na czele z Adamem Gordonem z Auchindoun ruszyły następnie na Corgarff chcąc pochwycić Johna Forbesa. Nie było go jednak wówczas w wieży, którą pozostawił pod opieką żony, Margaret Campbell. Ta odmówiła poddania, a na dodatek raniła jednego z napastników, w odwecie za co Gordonowie spalili Corgarff, wraz ze znajdującymi się w wieży 24 mieszkańcami i służbą.
Wieżę odbudowano po tragicznych wydarzeniach z 1571 roku, lecz już w 1607 roku została ponownie zdobyta i spalona, tym razem prawdopodobnie z powodu zwykłych motywów rabunkowych. W 1645 roku Corgarff nie zostało co prawda zniszczone, lecz zajęte przez wojska Jamesa Grahama, markiza Montrose, jednego z najzdolniejszych dowódców rojalistycznych okresu XVII-wiecznej szkockiej wojny domowej, który w Corgarff ustanowił jedną z baz zaopatrzeniowych dla swych oddziałów. Pomimo tego, iż w 1688 roku tzw. Chwalebna Rewolucja obaliła rządy dynastii Stuartów w Szkocji i Anglii, sympatie jakobickie w górskich, północnych częściach wyspy wciąż były silne. Przejawiło się to między innymi w ataku i zniszczeniu Corgarff w 1689 roku przez zwolenników obalonego Jakuba VII, w celu uniemożliwienie wykorzystania wieży przez wojska rządowe.
Na przełomie XVII i XVIII wieku wieża została odbudowana, lecz już w 1715 roku pechowa budowla po raz kolejny została spalona. Jej właścicielem był wówczas John Erskine, earl Mar, który zainicjował wybuch nieudanego powstania w celu przywrócenia władzy Stuartów. Po jego upadku Erskine utracił zniszczone Corgarff na rzecz dawnych właścicieli z klanu Forbes. Kolejne, ostatnie już powstanie jakobickie z 1745-1746 roku, także dotknęło wieżę. Do Corgarff dotarły wówczas wycofujące się wojska księcia Karola Edwarda Stuarta, urządzając w wieży swą bazę w trakcie dalszych antyrządowych operacji. Gdy wysłano w ich kierunku z Aberdeen oddział lorda Ancruma, jakobici wycofali się podpalając wieżę, by nie wpadła w ręce przeciwnika. Wkrótce potem, w 1746 roku, ostatnie nadzieje katolików i zwolenników Stuartów umarły po klęsce w bitwie pod Culloden.
Po upadku powstania jakobickiego Corgarff przejęte zostało przez siły rządowe i przekształcone w garnizon wojskowy kontrolujący niespokojne północne rejony Szkocji. Wiązało się to zarówno z przebudową samej wieży (między innymi wstawienie dodatkowej kondygnacji, budowa nowych fortyfikacji zewnętrznych), jak i poprowadzeniem w jej pobliżu nowej drogi łączącej kluczowe dla obronności punkty (Fort George). Stopniowo jednak w drugiej połowie XVIII wieku napięcie w Szkocji opadało, przez co i znaczenie Corgarff zmalało. Garnizon systematycznie zmniejszano, wykorzystując go głównie do zwalczania nielegalnej produkcji whisky. Ostatecznie w 1831 roku oddziały rządowe opuściły wieżę, pozwalając jej popaść w ruinę. Niezamieszkana była do 1961 roku, kiedy to podjęto pierwsze prace renowacyjne.
Architektura
Wieżę zbudowano na dość łagodnym stoku wzgórza wyżynnego krajobrazu Cairngorms, na południe od silnie meandrującej rzeki Don, do której po obu stronach Corgarff spływały mniejsze strumienie i potoki. Otrzymała ona w planie kształt prostokąta o wymiarach 10,7 x 7,3 metra i mury grube na 1,8 metra. Pierwotnie posiadała wysokość trzech kondygnacji (około 15 metrów) z tradycyjnym podziałem na gospodarczo – magazynowe przyziemie, reprezentacyjną aulę (hall) na pierwszym piętrze i komnatę mieszkalną na piętrze drugim. Nad całością od czasu odbudowy z drugiej połowy XVI wieku mieściło się mieszkalno – magazynowe poddasze, przykryte dwuspadowym dachem bez pozostawienia miejsca na galerię obronną.
Najniższą kondygnację podzielono na dwie sklepione kolebkowo komory. Jako iż były one oświetlane jedynie wąskimi otworami szczelinowymi, niezaopatrzone w kominki, a więc zimne w chłodnym klimacie północnej Szkocji, z pewnością zostały przeznaczone jedynie na spiżarnie i magazyny. Do auli na pierwszym piętrze prowadziło oryginalne wejście do wieży, w XVI wieku dostępne zapewne za pomocą drabiny lub zewnętrznych drewnianych schodów, które można było łatwo usunąć w racie zagrożenia. Nad jego ochroną czuwał wykusz zawieszony na dwóch konsolach na wysokości poddasza wieży. Aula otrzymała wysokie na 4,5 metra sklepienie i kominek osadzony w ścianie zachodniej. To w niej skupiało się dzienne życie mieszkańców, tam też odbywały się najważniejsze uroczystości, uczty i narady. Co rzadkie w szkockich wieżach mieszkalnych, aula nie była jednak jedynym pomieszczeniem na pierwszym piętrze. W jego wschodniej części w niedużej izbie usytuowano podsklepioną kuchnię z dużym kominkiem osadzonym w ścianie wschodniej i przeprutym w murze odpływem na nieczystości. Jako że sklepienie kuchni osadzono o połowę niżej niż w auli, pozwoliło to na wydzielenie ponad nią dodatkowej izby na półpiętrze, prawdopodobnie przeznaczonej dla przełożonego służby. Izba posiadała skromne rozmiary, ale zaopatrzona była w latrynę, kominek, i dwie ścienne półki, z których jedna wyposażona została w skrytkę. Kominki i latryny posiadały również w ścianie północnej dwie prywatne izby mieszkalne na drugim piętrze wieży. Komunikację pionową pomiędzy wszystkimi kondygnacjami zapewniała klatka schodowa umieszczona w południowo – wschodnim ryzalicie o wyglądzie zbliżonym do czworobocznej wieżyczki. Prowadziła ona także do usytuowanego na samym górze poddasza, gdzie mościły się izby służby i miejscowej załogi.
Wieżę mieszkalną w XVI wieku otaczał mur obronny, prawdopodobnie o czworobocznej w planie formie. Na dziedzińcu jaki wydzielał musiały się znajdować dodatkowe zabudowania gospodarcze w postaci piekarni, stajni, czy też browaru, a także ważna dla codziennego funkcjonowania mieszkańców studnia.
Stan obecny
Odrestaurowana wieża prezentuje obecnie formę uzyskaną na skutek przekształceń z drugiej połowy XVIII wieku, których najbardziej charakterystycznym elementem jest wielokrotnie załamany, kleszczowy mur obronny oraz dwie dostawione przez wojsko przybudówki po stronie zachodniej i wschodniej (w jednej z nich odtworzono wygląd nowożytnej destylarni whisky). Częściowej zmianie uległy także wnętrza, oświetlane od południa nowymi, dużymi prostokątnymi otworami okiennymi. W oryginalnym kształcie zachowało się jedynie przyziemie, wciąż sklepione i podzielone na dwie gospodarcze komory. Corgarff znajduje się dziś pod opieką organizacji Historic Environment Scotland, która udostępnia wieżę dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
MacIvor I., Corgarff Castle, Edinburgh 2005.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.