Historia
Wyspa na której wzniesiono wieżę Clunie w ostatniej ćwierci XV wieku była obiektem sporów prawnych pomiędzy rodziną Hering, dworem królewskim i biskupstwem Dunkeld. Co więcej za czasów biskupa Thomasa Laudera zamieszkiwać ją miała banda złodziei i grasantów. Po ich siłowym przegnaniu, nakazano Jamesowi Heringowi i jego synowi zwrot czynszów i zysków z wyspy, jeziora i łąki Clunie. Około 1505 roku biskup George Brown uczynił je ośrodkiem jednego z czterech dekanatów wiejskich, nadzorujących lokalne sprawy kościelne, pobieranie czynszów i kar pieniężnych oraz regulowanie długów. Rozpoczął też na przełomie XV i XVI wieku prace nad wieżą mieszkalną, do której budowy prawdopodobnie czerpano materiały budowlane z ruin starszego zamku królewskiego na pobliskim wzgórzu. W 1507 roku na wyspie stanąć miała kaplica pod wezwaniem św. Katarzyny, a wznoszenie wieży oraz towarzyszących jej zabudowań gospodarczych i przystani zakończone miało zostać około 1512-1514 roku.
Biskup George Brown wykorzystywał Clunie jako miejsce okresowego schronienia od trosk Edynburga i biskupiej stolicy w Dunkeld. Jedną z zalet wyspy było jej względne bezpieczeństwo i odosobnienie. Brown schronił się na niej między innymi podczas swojej ostatniej choroby oraz po porwaniu swojej siostrzenicy Matildy Johnesoun przez Johna Stewarta, syna sir Johna Stewarta of Stowixis. Z rachunków biskupich wynikałoby, iż posiadał na wyspie znaczne zaplecze gospodarcze i służbę, oferujące wygodne życie na prowincji. Zmarł w Clunie w sędziwym wieku w 1514 roku, pozostawiając wieżę w rękach diecezji Dunkeld.
W latach 60-tych XVI wieku, gdy przez Szkocję przetaczała się fala reformacji, Robert Crichton, biskup Dunkeld, przekazał Clunie swojemu krewnemu, Robertowi Crichtonowi, lordowi Adwokatowi Szkocji (ang. Lord Advocate, gael. Morair Tagraidh). Oddawanie majątków i sekularyzacja kontroli nad nimi zapewne miały na celu zachowanie cennych dóbr w ramach katolickich rodów i ich ochronę przed protestantami. Nowy właściciel wkrótce potem dokonał niewielkiej renesansowej przebudowy wieży, podnosząc jej standard mieszkalny zgodnie z nowożytnymi wymaganiami (między innymi dobudowano lukarny na dachach, wstawiono nowe kominki).
Pod koniec XVI wieku wieża użytkowana była przez potomków Roberta Crichtona. Jeden z nich, również o imieniu Robert, utracił majątek na skutek konfiskaty, gdy nie odpowiedział na wezwanie z 1602 roku, po napadzie dokonanym w obecności króla. Do 1623 roku władzę nad Clunie sprawowała Joanni Stewart de Dowallie, natomiast w 1653 roku Kathrin Nairn i jej mąż James Ogilvie z Muirtoune, przy czym wieża nie była wówczas poddawana żadnym większym przekształceniom. Modernizację przeszła dopiero w XVIII wieku, kiedy to w ramach urządzania rezydencji earla Airly przepruto większe okna, zmieniono układ wnętrz oraz wzniesiono kuchnię na miejscu dawnej kaplicy. Przebudowane Clunie zamieszkiwane było aż do XX wieku. Następnie zostało opuszczone przez właścicieli i doprowadzone do ruiny przez pożar zaprószony w latach 60-tych XX stulecia.
Architektura
Wieżę wzniesiono na niewielkiej wyspie, usytuowanej w południowej, nieco zwężonej części jeziora Loch of Cluny (Loch of Clunie). Pierwotnie posiadała ona w planie kształt prostokąta z dłuższymi bokami na osi północ – południe, a od drugiej połowy XVI wieku formę litery L, składającą się ze starszego, głównego, prostokątnego bloku oraz przystawionego do niego na północnym – wschodzie kwadratowego aneksu z cylindryczną, nietypowo wybrzuszoną od południa klatką schodową. Mury wieży osiągnęły w przyziemiu grubość 1,5 metra.
Wnętrze wieży podzielone zostało na trzy kondygnacje z dużymi, pojedynczymi komnatami w głównym bloku. Jak przeważnie w tego typu budowlach na poziomie sklepionego kolebkowo przyziemia usytuowano kuchnię z kominkiem, oświetlaną pierwotnie jedynie przez wąskie otwory szczelinowe. Wejście do niej prowadziło z dziedzińca przez ścianę wschodnią, a komunikację z wyższymi piętrami początkowo zapewniały proste schody umieszczone w grubości muru północnego. Najpewniej pierwsze piętro oryginalnie mieściło aulę (hall), czyli komnatę reprezentacyjną, a drugie piętro prywatną izbę mieszkalną.
Po dobudowaniu w XVI wieku mniejszego skrzydła północno – wschodniego, stare wejście do wieży przestało funkcjonować. Nowe utworzono u podstawy cylindrycznej klatki schodowej, tradycyjnie dla szkockich wież mieszkalnych w kącie pomiędzy dwoma skrzydłami. Jego ochronę zapewniał wykusz nadwieszony na kamiennych konsolach na jednej z górnych kondygnacji. Wejście mogło być zamykane żelazną kratą blokowaną łańcuchem, nie utworzono bowiem w murze otworu dla rygla na drzwi. W czworobocznej, sąsiadującej z klatką schodową od północy dobudówce, na pięciu kondygnacjach mieściły się niewielkie izby mieszkalne.
Wyspę otaczał mur wzniesiony z układanych bez użycia zaprawy kamieni, poprowadzony krawędziami, wzdłuż brzegu Loch of Clunie. W jego obrębie w północnej części znajdować się miała niewielka kaplica. Ponadto na wyspie mieścić się miał jeszcze spichlerz oraz niezbędna z uwagi na lokalizację wieży przystań. Przypuszczalnie w obrębie muru znajdowały się również pomniejsze, ale konieczne dla codziennego funkcjonowania biskupiego majątku zabudowania, takie jak obory, stajnie, chlewy, piekarnia, czy chaty służby.
Stan obecny
Wieża znajduje się dziś w stanie niezadaszonej, niszczejącej ruiny, której obecny wygląd jest efektem przekształceń z XVI i XVIII-XIX wieku. Pierwotny wygląd zatarty został poprzez dostawienie bocznego skrzydła z klatką schodową, a zwłaszcza poprzez przeprucie dużych, prostokątnych okien. Na miejscu późnośredniowiecznej kaplicy stanął budynek nowożytnej kuchni, zaś wewnątrz samej wieży zmieniono oryginalną komunikację pomiędzy piętrami, zastosowano także nowy układ pomieszczeń (podzielenie przyziemia na dwie komory, przebudowa górnych kondygnacji). Wstęp na teren Clunie jest wolny, choć utrudniony z powodu położenia na wyspie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Dixon N., Shelley M., Perthshire Crannog Survey 2004, „Tayside and Fife Archaeological Journal”, vol 12/2006.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.