Historia
Stanowisko Balnuaran of Clava zaczęło funkcjonować w starszej epoce brązu, około 2000 roku pn.e., kiedy to wzniesione zostały dwa grobowce korytarzowe oraz umieszczona pomiędzy nimi cylindryczna budowla o niepewnym przeznaczeniu, mogąca być zarówno grobowcem, jak i miejscem do przeprowadzania ceremonii (w dalszej odległości po stronie wschodniej zbudowane zostały jeszcze dwa grobowce). Grobowce zostały zamknięte po relatywnie krótkim okresie użytkowania i otoczone w drugiej fazie zewnętrznymi kamiennymi kręgami. Przebudowie uległa również centralna budowla. Około 1000 roku p.n.e. w młodszej epoce brązu dwa stare grobowce zaczęto ponownie wykorzystywać, stanowisko wzbogaciło się też o nowy, lecz dużo mniejszy grobowiec (cairn) północno – zachodni oraz dwa kolejne grobowce usytuowane w nieco większej odległości po stronie wschodniej.
Architektura
Najstarszymi budowlami Balnuaran of Clava były: środkowy cylindryczny kopiec (cairn) oraz usytuowane na północny – wschód i południowy – zachód od niego dwa okrągłe grobowce korytarzowe. W dalszej odległości po stronie północno – wschodniej od głównego zgrupowania utworzono dwa kolejne kopce grobowe, znajdujące się w jednej linii z powyższymi.
Środkowa budowla miała wyjątkową i nietypową formę usypanego z niedużych kamieni okręgu o średnicy około 21 metrów z wewnętrznym pustym obszarem o średnicy około 6 metrów. Wewnętrzna i zewnętrzna krawędź kręgu obłożona została dużo większymi kamieniami, co ciekawe rozłożonymi w zewnętrznym obwodzie od najmniejszych do największych na południowym – zachodzie, tam gdzie wschodziło słońce w trakcie zimowego przesilenia. Kamienie wewnętrznej krawędzi miały już zbliżoną do siebie wielkość. Sam kopiec (cairn) nigdy nie był zbyt wysoki, prawdopodobnie tworzył w koronie rodzaj platformy. Budowla mogła służyć jako grobowiec, mogła też wyznaczać centralne miejsce w którym odbywały się ceremonie związane z pochówkami w dwóch bocznych grobowcach. W drugim etapie funkcjonowania budowli wypełniono kamieniami wewnętrzną przestrzeń, tak iż zrównała się ona wysokością z nasypem kręgu. Dodatkowo na zewnątrz kopca usytuowano w równomiernych odstępach dziewięć stojących samotnie dużych kamieni, wyznaczających zewnętrzny obwód o średnicy około 30 metrów. Ich wysokość była różnorodna wahała się od około 0,3 metra do 2,3 metra wysokości. Z nieznanych przyczyn przy czterech kamieniach (jednym po stronie północno – zachodniej, jednym po stronie południowo – wschodniej i dwoma wschodnimi), przestrzeń pomiędzy nimi a kopcem wyłożono szerokimi na 2 metry pasami gruzu. Przeznaczenie zewnętrznego kręgu jest nieznane, być może jego kamienie związane były z kalendarzem słonecznym i ekwinokcjum.
Grobowiec południowo – zachodni usytuowano w odległości 55 metrów od centralnej budowli. Składał się on z usypanego z drobnych kamieni kopca (cairn) zbliżonego w planie do okręgu z zewnętrzną krawędzią wzmocnioną większymi głazami. Kopiec otoczony został w odległości paru metrów dziesięcioma szerokimi i płaskimi kamieniami z wyraźną przerwą po stronie wschodniej, być może pierwotnie wypełnioną brakującym obecnie kamieniem. Po stronie południowo – zachodniej usytuowano wejście do korytarza grobowego, utworzone przez dwie wysokie kamienne płyty z których jedna ozdobiona została licznymi kolistymi i pierścieniowatymi żłobieniami (spotykanymi także na innych kamieniach grobowca). Wejście skierowane było na dolinę przez którą przechodziło słońce w okresie zimowego przesilenia. Wiodło ono do około 6 metrowej długości korytarza zakończonego cylindryczną komorą grobową, utworzoną z obstawy większych kamieni.
Grobowiec północno – wschodni utworzono w odległości około 45 metrów od środkowego okręgu. Miał on bardzo podobną formę do grobowca południowo – zachodniego. Także został otoczony po zewnętrznym obwodzie stojącymi pojedynczo kamieniami, których tutaj zachowało się także dziesięć. Były one rozmieszczone z wyraźną gradacją wysokości, przy czym dwa największe i najszersze ustawiono od strony południowo – zachodniego wejścia do korytarza grobowego. Korytarz ten był bardzo niski, zmuszający wchodzących do czołgania się. Umieszczona wewnątrz kopca (cairn) komora grobowa miała w planie cylindryczny kształt uformowany z obstawy większych kamieni przechodzących w schodkowo nakładające się na siebie kamienne płyty, które utworzyły rodzaj wysokiego na 3,5 metra kopułowego sklepienia. Sam wierzchołek przykryty został pojedynczym dużym i płaskim kamieniem, przez co przez większość czasu w grobowcu panował mrok. Rozjaśniany mógł on być jedynie w okresie przesilenia zimowego, gdy nisko wiszące na nieboskłonie słońce wpadało przez południowo – zachodnie wejście. Kamienie tworzące dolną część ścian komory grobowej, podobnie jak kamienie wzmacniające kopiec przy zewnętrznych krawędziach ułożono od najmniejszych do największych po stronie wejściowej. Przez to komora grobowa była niższa w tylnej części i trochę wyższa przy samym wejściu. W obu grobowcach kamienie dobierano także zwracając uwagę na ich kolor i teksturę.
Około 1000 roku p.n.e. w zachodniej części kompleksu utworzono czwarty kopiec (kerb cairn) o dużo jednak mniejszej średnicy od starszych budowli. Usypany został on z gruzu i ziemi z obstawą większych kamieni przy krawędzi. Także i w tej budowli ustawione zostały one z gradacją wysokości oraz z naprzemiennie ułożonymi kamieniami o rożnej kolorystyce (przeważnie po dwa różowe obok siebie). Najniższe usytuowano po stronie północno – wschodniej, najwyższe na południowym – zachodzie.
Ponadto w okresie tym wybudowano jeszcze dwa nowe kopce grobowe (cairn) w dalszej odległości, po wschodniej stronie głównego kompleksu. Usytuowano je niejako bez związku z wcześniejszymi budowlami, same natomiast utworzyły linię na odcinku północny – wschód, południowy – zachód.
Stan obecny
Balnuaran of Clava jest dziś jednym z najlepiej zachowanych prehistorycznych stanowisk, a zarazem dzięki wielu nietypowym i niespotykanym nigdzie indziej rozwiązaniom (np. centralny okręg ze „ścieżkami” wykonanymi z gruzu) jednym z najbardziej znanych na terenie Szkocji. Obecnie znajduje się on pod opieką organizacji Historic Scotland, która udostępnia zabytek zwiedzającym oraz zapewnia informacje na jego temat za pomocą licznych tablic i paneli opisujących wygląd i historię Balnuaran of Clava.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bradley R., The good stones: a new investigation of the Clava Cairns, Edinburgh 2000.
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
Noble G., Neolithic Scotland. Timber, Stone, Earth and Fire, Bodmin 2006.