Historia
Clachtoll (gaelickie clach to skała, kamień, a toll oznacza dziurę, otwór) zbudowano w epoce żelaza pomiędzy IX wiekiem p.n.e. a II stuleciem n.e. Jego budowniczymi byli zapewne przedstawiciele celtyckich plemion, którzy prowadzili farmerski tryb życia, zajmowali się hodowlą bydła, wypasem owiec, rybołówstwem i polowaniami na dzikie zwierzęta. Konflikty pomiędzy plemionami przejawiające się w ciągłych napadach, kradzieżach bydła i dobytku oraz uprowadzeniach w celu pozyskania niewolników, a także najazdy morskich piratów, doprowadziły z czasem do potrzeby budowy obwarowań zarówno o funkcji mieszkalnej, jak i obronnej oraz ostrzegawczej. Wszystkie te funkcje zapewniały wówczas brochy, charakterystyczne wieże mieszkalne, których znaczna wysokość dawała rozległy ogląd okolicy, natomiast obronność zwiększała kamienna konstrukcja (odporność na podpalenie). O krótkotrwałym charakterze ówczesnych najazdów świadczy brak w większości brochów źródeł wody, nie wymagano więc od nich odporności na długie oblężenia.
Architektura
Broch Clachtoll wzniesiono na niewielkim wzniesieniu opadającym na zachodzie ku skalistemu wybrzeżu. Jako że naturalne warunki terenu nie zapewniały zbyt dobrej ochrony, około 90 metrów po stronie wschodniej wzniesiono masywny kamienny mur, stanowiący zewnętrzną strefę obrony. Przed głównym wejściem do brocha otwór najpewniej przedłużony był późniejszym korytarzem, formą ukośnie położonej szyi przedbramia o długości dochodzącej do około 18 metrów. Jej zewnętrzny, północno – wschodni kraniec rozwidlał się na północ i południe, kierując się łukiem grubego na około 1,8 metra muru w stronę nadmorskich skarp. Prawdopodobnie w organicznej w ten sposób przestrzeni mieściły się jeszcze mniejsze, dodatkowe zabudowania.
Broch zbudowano z układanego na sucho (bez użycia zaprawy) okolicznego czerwonego piaskowca, nie obrabianego ale dokładnie dobranego, ze szparami między większymi głazami wypełnianymi mniejszymi kamieniami. Wzniesiono go na planie zbliżonym do okręgu o średnicy 16,1 metra. Grubość murów w przyziemiu wahała się między 3,1 a 3,4 metra, lecz w części wejściowej, północno – wschodniej, dochodziła nawet do 4,2 metra grubości. Dawało to około 8-10 metrów średnicy wewnętrznej wolnej przestrzeni.
Otwór wejściowy wieży zwieńczono masywnym, trójkątnym kamieniem (1,3 metra długości), poniżej którego umieszczono w poprzek kolejną dużą kamienną płytę. Jego odrzwia pierwotnie zamykane były od wewnątrz na zasuwy osadzane w otworach w murze. Szerokość korytarza wejściowego wynosiła około 0,9 metra, ale w głębi, za drzwiami, rozszerzał się do 1,2-1,3 metra. Długi na ponad cztery metry, po bokach rozwidlał się w typowe dla brochów komory strażnicze usytuowane w grubości murów. W Clachtoll każda z nich miała około 3,7 – 4 metry długości, a północna była dość nietypowo połączona drugim przejściem z głównym pomieszczeniem wieży. Obie zwieńczone były na wysokości około 1,8 metra prostym sklepieniem uformowanym z zachodzących na siebie schodkowo kamiennych płyt. Wejścia do nich były bardzo wąskie, szerokie na około 0,7-0,8 metra i wysokie jedynie na 0,6 metra, co wymagało kucnięcia w celu przejścia.
W grubości muru wieży po stronie południowej i południowo – wschodniej znajdowały się dwie kolejne komory, przy czym ta pierwsza mieściła również schody wiodące na górną galerię i być może na sam szczyt wieży. Jej wysokość pozostaje nieznana, podobnie forma zwieńczenia znajduje się jedynie w sferze domysłów. Z pewnością mury w wyższych partiach zwężały się. Mogły być w całości przykryte dachem, mogły także pozostawiać duży otwór pośrodku przez który ulatywałby dym z centralnego paleniska. Elewacje wieży poza otworem wejściowym najpewniej nie były przebite żadnym innym otworem.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowały się dolne partie murów wieży o wysokości dochodzącej do 1,8-2,1 metra, nie licząc najbardziej zniszczonego fragmentu od strony wybrzeża, gdzie broch uległ prawie całkowitej destrukcji. W 2011 roku w Clachtoll przeprowadzono prace porządkowe i renowacyjne, po których został on ponownie udostępniony dla zwiedzających. Widoczne są również relikty przedbramia i zewnętrznego muru po wschodniej stronie brocha.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Second report and inventory of monuments and constructions in the county of Sutherland, Edinburgh 1911.