Historia
W XV wieku miejscowe dobra były własnością rodu Cairns. Około 1460 roku przeszły na własność Jamesa Lindsay z Fairgirth, szambelana Galloway, z którego inicjatywy najprawdopodobniej wzniesiona została wieża mieszkalna Carsluith. Jedyny syn Jamesa zginął w 1513 roku w trakcie bitwy pod Flodden, zakończonej druzgocącą klęską Szkotów z angielskimi wojskami Thomasa Howarda. Z tego powodu Carsluith drogą małżeństwa córki Jamesa przeszło na Roberta Browna. Nowy właściciel dokonał w latach 60-tych XVI wieku gruntownej przebudowy wieży, między innymi dostawiając nowy ryzalit wejściowy z klatką schodową.
W okresie postępującej reformacji ród Brownów należał do stronnictwa królewskiego i katolickiego. Z tego powodu często wpadał w zatargi z protestanckim klanem McCulloch z pobliskiego Cardoness. W roku 1579 John Brown został skazany na grzywnę za niestawienie się na rozprawę jego syna, oskarżanego o zabójstwo lairda Barholm z rodu McCullochów. Inny przedstawiciel rodu Brownów, Gilbert, został opatem klasztoru Sweetheart. Oskarżany o udzielanie schronienia jezuitom w Carsluith, został w 1605 roku uwięziony na zamku Blackness, a następnie zmuszony do udania na emigrację do Francji.
Kres rezydencjonalnego funkcjonowania wieży Carsluith nastąpił w 1748 roku, kiedy to James Brown sprzedał ją rodzinie Johnstonów i wyemigrował do Indii. Nowi właściciele nie zamieszkali w wieży, wówczas już nieodpowiedniej dla wyższych warstw społecznych i nie spełniającej wymogów nowożytnego życia, lecz wykorzystywali ją jedynie do celów gospodarczych. Z czasem budowla została całkowicie porzucona.
Architektura
Pierwotną wieżę mieszkalną założono na planie prostokąta o wymiarach w planie 9,7 x 7,3 metra. Mieściła ona trzy kondygnacje o wysokości około 10 metrów. Na poziomie przyziemia znajdowały się dwa sklepione kolebkowo pomieszczenia (oraz jedna mała komora w grubości muru), oświetlane niewielkimi prostokątnymi szczelinami, mogącymi w razie potrzeby służyć za strzelnice. Nietypowo w ścianie południowej umieszczono nad dwoma otworami dwa kolejne. Były tak wysoko przebite, że albo funkcjonowało tam dodatkowe półpiętro, albo dodano je w późniejszym okresie aby polepszyć oświetlenie. Pomieszczenia miały zapewnione niezależne wejścia, dostępne z przedsionka i krótkiego korytarza w grubości muru północnego. Funkcjonowały jako spiżarnie i winne piwniczki, kuchnia natomiast, która często w wieżach mieszkalnych znajdowała się w przyziemiu, w Carsluith musiała znajdować się w osobnym budynku, poza wieżą, lub ewentualnie gotowano w pomieszczeniu na piętrze (w przyziemiu nie umieszczono kominka, czy też paleniska).
Na pierwszym piętrze, dostępnym za pomocą kręconej klatki schodowej, jak zawsze w tego typu budowlach znalazła się pojedyncza, duża komnata reprezentacyjna. Aula ta (hall) ogrzewana była kominkiem oraz zaopatrzona w latrynę osadzoną w grubości muru północno – zachodniego (powstałą dopiero po przebudowie na miejscu starej klatki schodowej), wnękę (półkę) ścienną w narożniku północno – wschodnim oraz kamienny zlew i odpływ w narożniku południowo – zachodnim pomieszczenia. W zachodniej ścianie znajdowało się oryginalne wejście do wieży, dostępne zapewne za pomocą drewnianych, zewnętrznych schodów lub drabiny. W czasach gdy dużą uwagę zwracano na obronność takie zewnętrzne schody można było łatwo usunąć, odcinając obrońców od napastników. Drugie piętro, oddzielone od niższego drewnianym stropem, mieściło prywatną komnatę mieszkalną, na którymś etapie funkcjonowania wieży przedzieloną ścianką działową. Każda z dwóch izb wyposażona została w kominek i własną latrynę. Pierwotnie, podobnie jak niższą aulę, z pewnością oświetlały je mniejsze niż obecne okna.
Wieżę wieńczyło murowane poddasze, przykryte dwuspadowym dachem osadzonym na dwóch trójkątnych szczytach. Było ono na tyle wąskie, iż wydzielało od wschodu i zachody galerię obronną, ukrytą za przedpiersiem osadzonym na wystających wspornikach. Jako, iż wsporniki takie zastosowano też z północnej strony wydaje się, iż pierwotnie galeria obronna umożliwiała dostęp do każdej strony wieży, a także do czterech narożnych, okrągłych bartyzan.
Rozbudowa z 1568 roku poza ograniczeniem galerii obronnych, spowodowała powiększenie zabudowy od strony północno – wschodniej o czworoboczny ryzalit o wymiarach 4,1 x 3,3 metra, mieszczący nowe wejście oraz wygodniejszą, szerszą klatkę schodową. Na najwyższej kondygnacji ryzalitu umieszczono niewielką izbę mieszkalną, natomiast komunikację z poddaszem przejmowała mniejsza spiralna klatka schodowa położona zaraz obok w grubości muru (było to rzadkie rozwiązanie, najczęściej takie pomocnicze klatki schodowe nadwieszano na zewnątrz elewacji w postaci wykuszowych wieżyczek). Co więcej do elewacji północnej wieży przystawiono drewniany balkon, osadzony na belkach mocowanych w pięciu otworach w murze, oraz przykryty jednospadowym daszkiem podtrzymywanym przez trzy górne konsole wystające ze ściany. Balkon ten łączył klatkę schodową w ryzalicie z jedną z komnat na drugim piętrze, zapewniając dzięki temu prywatność mieszkańcom drugiej komnaty, przez którą nie trzeba było przechodzić.
Stan obecny
Wieża obecnie jest dobrze zachowaną i zadbaną tzw. trwałą ruiną, niezadaszoną i pozbawioną powyżej parteru wewnętrznych podziałów, lecz z przetrwałymi w całości murami, aż do wysokości kominów i szczytów. Jej dzisiejszy wygląd jest w dużej mierze efektem wczesnonowożytnych przekształceń, skutkujących powiększeniem o ryzalit wejściowy i przepruciem jeszcze późniejszych dużych, prostokątnych okien. Wieża znajduje się pod opieką agendy Historic Scotland, która za darmo udostępnia ją zwiedzającym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Fifth report and inventory of monuments and constructions in Galloway (Volume II), county of the Stewartry of Kirkcudbright, Edinburgh 1914.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.