Carrick – wieża mieszkalna

Historia

   Wieża Carrick (gaelickie „skała”) prawdopodobnie zbudowana została pod koniec XIV wieku przez możny klan Campbellów z Lochawe, późniejszych earlów Argyll, być może na miejscu starszego zamku, czy też dworu rodu Lamont z XIII wieku. Według tradycji Carrick wykorzystywane miało być przez szkockich królów, jako myśliwska siedziba w trakcie polowań w okolicznych lasach. Leżąc na terenie dóbr królewskich, w XVI wieku dzierżone było przez klan Campbellów rezydujących w wieży jako „dziedziczni kapitanowie”. Po raz pierwszy wieża odnotowana została w źródłach pisanych dopiero w 1529 i 1541 roku, kiedy to Archibald, czwarty earl Argyll podarował ją wraz z okolicznymi ziemiami na własność dziedziczną. O tym, iż była to ważna siedziba świadczyła wizyta królowej Marii w 1563 roku, która spędziła noc w Carrick w drodze do Iveraray. W 1685 roku w trakcie tzw. rebelii Monmoutha, czyli próbie obalenia króla Jakuba VII, w której wiodącą rolę odgrywał między innymi Archibald Campbell, dziewiąty earl Argyll, wieża została ostrzelana i zniszczona przez rojalistyczną kanonierkę. W kolejnych latach niezamieszkana ruina przeszła na ród Murrayów, earlów Dunmore, lecz nie podjęli się oni jej odbudowy. Pierwsze prace renowacyjne przeprowadzono dopiero na początku XX wieku, lecz dopiero w 1985 roku rozpoczęto badania, a następnie prace w efekcie których wieża została odbudowana i ponownie zamieszkana.

Architektura

   Wieżę mieszkalną wzniesiono na skalistym cyplu o wysokości około 6 metrów, wcinającym się w wody zachodniego brzegu Loch Goll. Jego powierzchnia o wymiarach 33 x 28 metrów we wschodniej części ogrodzona została niskim, kamiennym murem, samą wieżę zaś usytuowano w części zachodniej. Przy brzegu funkcjonowała niewielka przystań, dostępna furtą z terenu dziedzińca. Dostęp do wieży od zachodu zabezpieczony miał być przekopem z przerzuconym nad nim zwodzonym mostem. Według przekazów pisanych ochronę na tamtym kierunku zapewniać tez miał mur z niewielkimi basztami, czy też wieżami.
   Wieża otrzymała w planie kształt prostokąta o wymiarach 21,1 x 11,3 metra z dość nietypowo uciętym pod kątem 45° narożnikiem północno – zachodnim (podobnie jak w donżonie zamku Dundonald), utworzonym zapewne w celu dopasowania budowli do skalnego podłoża. Narożnik ten do wysokości 3,5 metra otrzymał wklęsłą formę, wyżej spłaszczoną za pomocą wsporników. Grubość murów wieży na poziomie przyziemia osiągnęła znaczną szerokość, oscylującą wokół 2,2 metrów, natomiast wysokość wieży sięgnęła około 14,5 metrów (17 metrów po stronie północnej, gdzie stok był bardziej pochyły). Elewacje wieży przepruto z każdej strony różnorodnymi otworami okiennymi i strzeleckimi, za wyjątkiem przyziemia strony zachodniej, skierowanej w stronę lądu. Ponadto w przyziemu ściany południowej i północnej przebito otwory kanałów latrynowych, ujęte profilowanymi, ostrołucznymi arkadami, wysokimi na 1,7 metra, o schodkowych dolnych partiach. O dość wczesnej dacie budowy wieży świadczył brak wysuniętego przedpiersia osadzonego na konsolach. Krenelaż wieńczący Carrick umieszczono równo z licem murów, a poniżej blank przepruto liczne rzygacze, by zapewnić usuwanie nadmiaru wody deszczowej z płaskiego zwieńczenia wieży. Zajęte zostało ono przez murowane poddasze, być może będące efektem późniejszej przebudowy.
   Wejście do wieży o szerokości 1,6 metra umieszczono od strony lądu, w północnej części ściany zachodniej na poziomie pierwszego pietra. Prowadzić musiały do niego zewnętrzne drewniane schody lub drabina, łatwe do usunięcia w razie zagrożenia. O funkcjonowaniu platformy na zakończeniu schodów świadczyłyby gniazda na belki w murze. Drugie wejście znajdowało się po przeciwnej stronie, w ścianie wschodniej, także na poziomie piętra. Było ono węższe (1,2 metra szerokości), także dostępne za pomocą drewnianych schodów, blokowane ryglem, prowadzące na nieduży dziedzińczyk umieszczony na nadbrzeżnych skałach. Na poziom parteru wiodło jedynie pomocnicze wejście w ścianie wschodniej.
   Wewnątrz żadna z trzech kondygnacji nie została zwieńczona sklepieniem, wszystkie przykryto jedynie płaskimi, drewnianymi stropami. Komunikację pomiędzy przyziemiem a piętrem zapewniać musiały drewniane schody lub drabina, gdyż główne wejście do wieży umieszczono na poziomie piętra. Przyziemie zajmowało duże pomieszczenie o wymiarach 16,7 x 6,9 metra, prawdopodobnie jedynie północno – zachodnia część wydzielona była na niewielką celę więzienną. Okna tej kondygnacji były niewielkie, czworoboczne, ze schodkowymi parapetami, o dość szerokich wnękach od strony wewnętrznej.

   Na pierwszym piętrze znajdowała się duża komnata reprezentacyjna, aula (hall) o wymiarach wnętrza 17,3 x 7,4 metra i wysokości 5 metrów, z której północna część pierwotnie wydzielona była do roli przedsionka, a w południowej mógł znajdować się drewniany balkon – galeria. Oświetlenie piętra zapewniały duże, ostrołukowe okna od strony północnej, wschodniej i zachodniej, co ciekawe podobnie jak portal wejściowy zabezpieczone zamykanymi od wewnątrz zasuwami, natomiast pozostałe, mniejsze trzy okna zamknięto ościeżami trójkątnymi (w zasadzie o dwuściennych zwieńczeniach) i trójliściami. Spośród nich okna północne i zachodnie zaopatrzono od wewnątrz w boczne kamienne siedziska osadzone w okiennych niszach. Komnatę ogrzewał kominek w murze zachodnim, natomiast o higienę zadbano umieszczając w grubości muru północno – wschodniego i południowo – wschodniego latryny (też doświetlane małymi oknami). Główny portal wejściowy znalazł się naprzeciwko kominka, w ścianie wschodniej, natomiast jedna ze wschodnich wnęk okiennych skomunikowana była z dwoma biegami schodów poprowadzonych w grubości muru, wiodących na drugie piętro i na chodnik obronny na górze.
   Drugie piętro wieży zajmowało pojedyncze pomieszczenie, pierwotnie dzielone drewnianymi przegrodami na trzy komnaty, z których wszystkie zapewne miały charakter prywatnych izb mieszkalnych o wymiarach 5/6 x 7,5 metrów. Były one dobrze oświetlone licznymi oknami (trzy od strony zachodniej, dwa od strony wschodniej oraz po jednym od strony północnej i południowej), choć nie otrzymały tak dekoracyjnych ościeży jak aula, a jedynie zwykłą, czworoboczną formę. Wschodnia wnęka okienna środkowej komnaty mogła być przeznaczona na małe oratorium, na co wskazywałaby piscina i armaria leżące w naprzeciwległych ścianach. Komnaty miały dostęp do dwóch latryn ukrytych w grubości muru, miały też dwie nieduże półki ścienne w murach narożnika południowo – zachodniego. Na drugim piętrze nie było natomiast typowego kominka, ogrzewanie zapewniało natomiast wyjątkowe palenisko osadzone we wnęce okiennej ściętego narożnika północno – zachodniego, ponad którą utworzono przewód odprowadzający dym (prawdopodobnie wstawione w XVI wieku).
   Do wieży od strony wschodniej przylegał wspomniany już nieduży, nieregularny dziedziniec, otoczony kamiennym murem o grubości 1,3 metra i wysokości wynoszącej od wewnętrznej strony co najmniej 5 metrów. Mur zbudowano zapewne współcześnie z wieżą, ale w XVI wieku został on poddany pierwszej gruntownej przebudowie. Jego północną część wypełniał budynek gospodarczy, a we wschodnim murze przepruto furtę, zapewne pierwotnie połączoną z przystanią. Dodatkowe, drewniane zabudowania mogły znajdować się jeszcze z przeciwnej zachodniej strony wieży, chronionej wspomnianym powyżej, wyciosanym w skale przekopem.

Stan obecny

   Odbudowana wieża Carrick jest dziś własnością prywatną dlatego zwiedzanie jej wnętrz oraz wschodniego dziedzińca jest niemożliwe. Od zewnątrz wieża jest jednak dostępna, dzięki czemu zdjęcia można robić praktycznie z każdej strony poza wschodnią. Zabytek stanowi bardzo doby przykład średniowiecznej niedużej budowli obronno – mieszkalnej z wieloma nietypowymi, czy też rzadkimi detalami (np. palenisko we wnęce okiennej, bogato profilowane i różnorodne ościeża okienne zamykane na zasuwy).

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Tabraham C., Scotland’s Castles, London 2005.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland, Argyll, An Inventory of the Monuments, volume VII, Mid Argyll and Cowal, Edinburgh 1992.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.