Historia
Najstarsza informacja o miejscowych dobrach w źródłach pisanych pojawiła się w 1436 roku, kiedy to John MacLachlan of Strathlachlan podarował prawo własności (charter) „Carnastre” jednemu ze swoich krewniaków. Od tego czasu Carnasserie prawdopodobnie należało do Campbellów z Lochawe, którzy wznieśli dla siebie pierwszą murowaną siedzibę. W 1529 roku przeszła ona w trakcie koligacji małżeńskich na żonę przyszłego czwartego earla Argyll, a w 1559 roku piąty earl Argyll podarował ją Johnowi Carswellowi.
Budowa wieży mieszkalnej rozpoczęła się na miejscu wcześniejszego zamku około 1565 roku. Inicjatorem jej powstania był wspomniany John Carswell, proboszcz Kilmartin, kanclerz królewskiej kaplicy na zamku Stirling oraz tytularny biskup Isles, a także humanista oraz reformator kościoła szkockiego, znany zwłaszcza z publikacji pierwszej książki napisanej w szkockiej odmianie języka gaelickiego. Bogactwo, urzędy i kontakty pozwoliły mu uzyskać w 1565 roku królewskie potwierdzenie nadań oraz możliwość ściągnięcia murarzy ze Stirling.
Carswell zmarł w 1572 roku, po czym Carnasserie przeszło na jego syna i wnuka. W 1643 roku budowlę zakupił sir Dougal Campbell, trzeci baronet Auchinbreck, po którym właścicielem stał się jego bratanek, Duncan Campbell. W 1685 roku wziął on udział w tzw. powstaniu Argylla, buncie szkockich możnych protestantów przewodzonych przez Archibalda Campbella, dziewiątego earla Argyll, próbujących obalić katolickiego szkockiego króla Jakuba VII. Powstanie zakończyło się szybkim upadkiem, a Carnasserie w jego trakcie zostało zdobyte i spalone przez wierne królowi klany MacLeanów i MacLachlanów. Duncan Campbell co prawda po paru latach odzyskał swe dobra, był jednak zrujnowany finansowo i nie był w stanie odbudować Carnasserie. Pomimo kilkukrotnej zmiany właścicieli w kolejnych stuleciach pozostało ono ruiną.
Architektura
Carnasserie zbudowano we wczesnym okresie nowożytnym, lecz pomimo zaopatrzenia w renesansowe detale architektoniczne otrzymało ono formę silnie nawiązującą do późnośredniowiecznych wież mieszkalnych, których grube, masywne mury miały zapewnić ochronę w okresach zagrożenia. W Carnasserie otrzymały one szerokość od 1,1 do 1,8 metra i ukształtowane zostały w nietypowy kompleks składający się z prawie kwadratowej wieży po stronie wschodniej, o wyraźnych cechach obronnych, oraz z dostawionego do niej od zachodu prostokątnego budynku, powiększonego o narożny ryzalit z klatką schodową. Całość miała nieco ponad 23 metry długości, przy czym budynek środkowy mierzył 14×8 metrów, a wieża wschodnia 9,3×9,1 metra. Jednorodność uzyskana została za pomocą ciągłych gzymsów kordonowych, dzielących zewnętrzne elewacje wieży i ryzalitu oraz przedłużonych pod okapem środkowego skrzydła. To ostatnie różniło się zwieńczeniem, posiadało bowiem dwuspadowy dach, natomiast wieża i ryzalit otwarte galerie obronne zabezpieczone przedpiersiem z krenelażem, wysuniętymi na ciągłych wspornikach przed lico murów. W narożnikach przedpiersia umieszczono bartyzany oraz małe wieżyczki stanowiące zakończenia klatek schodowych.
Wieżę umieszczono po przeciwnej stronie głównego wejścia do całej budowli. By do niej dotrzeć, po wejściu do narożnego ryzalitu pokonać trzeba było długi korytarz w przyziemiu prostokątnego budynku. Od południa umożliwiał on także dostęp do przykrytej kolebką izby z kuchnią oraz sąsiadujących z nią nieco mniejszych, sklepionych dwóch spiżarni. W kuchni znajdował się duży kominek i piec, a także kanał zaopatrujący w wodę, uformowany na podobieństwo ludzkiej głowy, oraz odpływ w murze na nieczystości. Gospodarcze przeznaczenie (zapewne piwnica na wino) miała również komora w przyziemiu samej wieży, zwieńczona sklepieniem kolebkowym i dostępna przez wąskie, łatwe do obrony i zabarykadowania przejście. Na wypadek dłuższego oblężenia mieściła się w niej studnia, a mury przepruto trzema otworami strzeleckimi o formie długiej szczeliny z dwoma bocznymi okrągłymi otworami przeznaczonymi do użycia ręcznej broni palnej. W grubości muru południowego wieży wschodniej umieszczono schody wiodące na piętro.
Izba na pierwszym piętrze wieży wschodniej (6,4 x 5,9 metra) rozdzielona była od górnej kondygnacji drewnianym płaskim stropem, oraz oświetlana przez większe okna, dwa od strony południowej i jedno od strony wschodniej. Ogrzewanie zapewniał kominek osadzony w północnym murze, a do latryny prowadziło przejście w grubości muru południowo – zachodniego. Dostęp na drugie piętro zapewniała spiralna klatka schodowa w północno – zachodnim murze wieży, jednak by do niej dojść trzeba było przedostać się do prostokątnego budynku. Ten ostatni na pierwszym piętrze zajmowała duża komnata (12,5 x 5,8 metra) o funkcji reprezentacyjnej auli (hall), wyposażona w latrynę (po stronie południowo – zachodniej) w grubości muru i kominek o renesansowych zdobieniach (osadzony w murze północnym).
Drugie piętro prostokątnego budynku i wschodniej wieży zajmowały komnaty mieszkalne, ogrzewane kominkami i zaopatrzone w latryny. Także najwyższą kondygnację ryzalitu wejściowego zajmowała nieduża izba mieszkalna. Dodatkowo wieża wschodnia posiadała trzecie piętro, a w górną jej część wstawiono murowane poddasze (przeznaczone dla służby i garnizonu), na tyle wąskie iż pozostawiało miejsce dla dookolnej galerii obronnej, z której przejść można było do trzech narożnych, owalnych bartyzan (czwarty narożnik zajmowany był przez czworoboczny budynek wieńczący klatkę schodową). Dwie nieco mniejsze baryzany wieńczyły również ryzalit wejściowy.
Stan obecny
Carnasserie przetrwało do czasów współczesnych w postaci dobrze zachowanej, choć niezadaszonej trwałej ruiny, z murami obwodowymi zachowanymi prawie do pełnej wysokości, lecz bez większości podziałów wewnętrznych (zniszczone stropy, sklepienie w całości zachowane jedynie na parterze wieży wschodniej). XVII-wieczne przekształcenia ograniczyły się głównie do zmiany kształtu okien w elewacji południowej, z których jedno przerobiono na wejście do ogrodu. Zabytek w całości udostępniony jest dla zwiedzających, bez pobierania opłaty.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 4, Edinburgh 1892.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland, Argyll castles in the care of Historic Scotland, Edinburgh 1997.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.