Historia
Broch Carn Liath zbudowany został w epoce żelaza, prawdopodobnie pod koniec I wieku p.n.e. lub w pierwszym stuleciu n.e. Był on jedną z około 500 wież mieszkalnych budowanych przez plemiona piktyjskie na terenach północnej i zachodniej Szkocji. Ludy te prowadziły farmerski tryb życia, zajmowały się także hodowlą bydła, wypasem owiec, rybołówstwem i polowaniami na dzikie zwierzęta. Prawdopodobnie coraz częstsze konflikty, ciągłe napady, kradzieże bydła i dobytku oraz uprowadzenia w celu pozyskania niewolników wymusiły budowę obwarowań tego rodzaju, pełniących zarówno funkcje mieszkalne, jak i obronne oraz ostrzegawcze.
Architektura
Broch zbudowany został na niewielkim wzniesieniu w pobliżu wybrzeża morskiego po jego południowej stronie. Wzniesiono go z nieobrobionych lecz dokładnie dopasowanych kamieni, układanych bez użycia zaprawy, na planie zbliżonym do okręgu o wewnętrznej średnicy 9,1 metra i murach grubych średnio na 5,4 metra. Wysokie na 1,8 metra wejście umieszczono na poziomie gruntu od strony wschodniej, Pierwotnie było ono zamykane na drewniane wrota, blokowane od wewnątrz na zasuwy umieszczane w otworach w murze. Korytarz wejściowy połączono z główną komorą oraz z typowym dla brochów pomieszczeniem dla straży (3 x 1,5 metra), usytuowanym w grubości muru po stronie północnej. W Carn Liath ciekawie natomiast rozwiązano zewnętrzną część wejścia, poprzedzoną długim na 3,6 metra i szerokim na 0,9 metra, zamykanym na osobne wrota korytarzem, utworzonym przez dwie ściany boczne na podobieństwo szyi przedbramia. Cała wieża otoczona była murem obwodowym o zaokrąglonych narożnikach, w obrębie którego znajdowały się liczne dodatkowe zabudowania gospodarczo – mieszkalne. Część z nich była współczesna z wieżą, część jednak użytkowano później, w okresie wczesnego średniowiecza.
Główne, centralne pomieszczenie wieży posiadało utworzone w posadzce trzy okrągłe komory, najpewniej nie studnie, lecz rodzaj spiżarni, schowków. Były one głębokie na 2,4 – 3 metry i obudowane ustawianymi na sucho kamieniami. Być może główne pomieszczenie pierwotnie poprzedzielane było też ściankami działowymi na mniejsze części oraz przykryte stropem opartym na słupach i utworzonej na wysokości 1,8 metra odsadzce muru, nad którym znajdowały się wyższe kondygnacje. Kamienne sklepienie miała wyłącznie komora straży wciśnięta w grubość muru, którą zwieńczono zachodzącymi na siebie schodkowo płaskimi, kamiennymi płytami. Najpewniej formowały one podłogę górnej galerii, dostępnej poprzez parędziesiąt kamiennych schodów pnących się z wnętrza wieży. Schody te umieszczono także w grubości muru po stronie zachodniej.
Wygląd górnej części wieży pozostaje w sferze przypuszczeń. Mogła się ona zwężać jak inne lepiej zachowane brochy (np. Dun Carloway, Dun Telve) i ewentualnie posiadać zadaszenie ponad całością konstrukcji, mogła też być relatywnie niska z obronną, dookolną galerią na szczycie i otwartym przynajmniej częściowo wnętrzem, pozwalającym na wydobywanie się dymu z palenisk.
Na późniejszym etapie funkcjonowania wieży, prawdopodobnie po zniszczeniu jego górnej części, gruz z tych fragmentów użyty został do budowy nowego, wewnętrznego obwodu cienkiego muru (około 40 cm szerokości), który najpewniej wspierał nowy dach zmodernizowanej budowli. Prawdopodobnie w okresie tym zniszczeniu lub uszkodzeniu ulec musiało główne wejście do brocha, a nowe (lub pomocnicze) utworzono w zewnętrznym korytarzu bramnym, w jego południowej części, skąd przejście obiegało główny mur wieży.
Stan obecny
Mury Carn Liath zachowały się do dnia dzisiejszego do wysokości dochodzącej maksymalnie do 3-3,6 metra. Widoczny jest korytarz wejściowy i wewnętrzne schody wiodące niegdyś na górną galerię, natomiast zasypane i zablokowane zostały komory piwniczne w centralnym pomieszczeniu oraz komora strażników przy wejściu. Pozostałości zabudowań wokół wieży widoczne są obecnie jako nierówne, porośnięte trawą pagórki.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Armit I., Towers in the North: The Brochs of Scotland, Stroud 2002.
Ritchie J., Brochs of Scotland, Aylesbury 1988.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Second report and inventory of monuments and constructions in the county of Sutherland, Edinburgh 1911.