Historia
Najstarsza wzmianka o miejscowych dobrach pojawiła się już w XI wieku, kiedy to król Dawid I podarował Caerbairin (Carberry) opactwu benedyktyńskiemu w Dunfermline. Pierwszym szlacheckim dzierżawcą tych ziem był John de Crebarrie, a po nim właścicielem był ród Johnstonów. W 1543 roku dobra Carberry kupił od opactwa adwokat Hugh Rigg, burgrabia edynburski, który już od czterech wcześniejszych lat je dzierżawił i który prawdopodobnie był fundatorem budowy wieży mieszkalnej w latach 40-tych lub 50-tych XVI wieku.
Hugh Rigg poza budową wieży zapisał się w historii Szkocji przyczynieniem do porażki z Anglikami w bitwie pod Pinkie Cleugh w 1547 roku, miał bowiem zasugerować drugiemu earlowi Arran niefortunną zmianę ustawienia szkockich dział. Choć prawdziwą przyczyną klęski była archaiczna taktyka Szkotów oraz współdziałanie angielskich sił lądowych i morskich, zaowocowało to plotkami jakoby Rigg celowo wprowadził earla w błąd chcąc unieszkodliwić i odsunąć jego siły od Carberry.
W 1567 roku na wzgórzu Carberry oddziały Marii I Stuart spotkały się z wojskami zbuntowanych lordów. Nie doszło jednak wówczas do starcia, bowiem część sił królewskich zdezerterowała, Maria poddała się i została uwięziona, a w konsekwencji zmuszona do abdykacji. Co prawda w 1568 roku zdołała jeszcze zbiec z zamku Lochleven i zgromadzić armię, lecz po porażce pod Langside musiała uciekać do Anglii, gdzie ponownie została uwięziona i ścięta na zamku Fotheringhay.
W 1587 roku zimie Carberry i wieżę przejęła Korona, a następnie ród Maitlandów z Lauderdale. Już jednak w 1600 roku prawowici właściciele, potomkowie Hugha Rigga otrzymali od królowej Anny Duńskiej, żony Jakuba VI, prawo do powrotu do Carberry. W 1659 roku kolejnym właścicielem został sir Adam Blair z Lochwood, 30 lat później sir Robert Dickson z Inveresk, natomiast od 1760 roku John Fullerton. Ten ostatni rozpoczął gruntowną przebudowę wieży mieszkalnej w nowożytny pałac, dostawiany do XVI-wiecznej budowli. John zmarł bezpotomnie, Carberry przeszło więc drogą koligacji rodzinnych na Elphinstonów, których przedstawiciele w drugie połowie XIX wieku dokonali dalszych znacznych przekształceń.
Architektura
Wieżę mieszkalną zbudowano na łagodnym stoku wzgórza Carberry, opadającego ku równinie która była główną drogą dojazdową od wschodu do stołecznego Edynburga (na tym samym grzbiecie, ale wyżej wzniesiono też wieże Falside i Elphinstone). Otrzymała w planie formę prostokąta o wymiarach 10,3 x 9,1 metra przy grubości murów w przyziemiu dochodzącej do 2,1 metra. Była więc to budowla relatywnie prosta i nieduża jak na standardy pierwszej połowy XVI wieku. Wyposażona została w cztery kondygnacje, skomunikowane za pomocą spiralnej klatki schodowej osadzonej w grubości muru w narożniku południowo – zachodnim.
Wewnątrz pomieszczenie na poziomie parteru przykryto sklepieniem kolebkowym. Dwa wyższe piętra zwieńczone były drewnianymi stropami, natomiast czwarta kondygnacja także przykryta była sklepieniem kolebkowym. Prawdopodobnie miało to związek z chęcią wzmocnienia konstrukcji płaskiego dachu i przeznaczeniem go na platformę dla dział. Stanowiska na dachu były chronione masywnym przedpiersiem i krenelażem o nietypowych dla Szkocji, pochyłych zwieńczeniach merlonów, być może mających za zadanie odbijanie pocisków. Dodatkowo z dwóch stron przedpiersia przepruto eliptyczny (tzw. paszczowy) otwór strzelecki, przystosowany do ręcznej broni palnej. Dość nietypową formę otrzymały również ozdobne konsole podtrzymujące przedpiersie (podobne do zastosowanych na zamku Stirling, o francusko – włoskiej stylistyce), w paru miejscach rozczłonkowane ozdobnymi rzygaczami (jeden w formie ludzkiej głowy), odprowadzającymi nadmiar wody deszczowej z dachu. W narożniku północno – zachodnim umieszczono rzadko spotykaną kamienną podstawę pod żelazny kosz służący do sygnalizacji.
Przyziemie wieży tradycyjnie posiadało przeznaczenie gospodarcze (spiżarnia lub ewentualnie kuchnia). Pierwsze piętro prawdopodobnie pierwotnie mieściło niedużą aulę (hall), czyli komnatę reprezentacyjną w której skupiało się codzienne życie mieszkańców Carberry. Być może oryginalne wejście do wieży prowadziło bezpośrednio do niej, za pomocą zewnętrznych schodów. Sala ogrzewana była kominkiem, zaopatrzona w latrynę i oświetlana od południa. Drugie i trzecie piętro zapewne w XVI wieku mieściły komnaty prywatne, między innymi sypialnie.
Stan obecny
Wieża zachowała się do dnia dzisiejszego, lecz obecnie pełni formę przybudówki do dużo większego, nowożytnego pałacu. Wejście do niej poprzedzone zostało neogotyckim przedsionkiem a część okien uległa przekształceniu w stylu Tudorów. Zmodernizowane zostało także całe wnętrze wieży. Pomimo nowożytnych przekształceń wieża jest cennym i nietypowym przykładem przystosowywania budowli o średniowiecznej formie do obrony z użyciem broni palnej. Obecnie znajduje się w niej i w przyległym dworze hotel oraz organizowane są imprezy okolicznościowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Tenth report with inventory of monuments and constructions in the counties of Midlothian and West Lothian, Edinburgh 1929.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume I, south-east Scotland, Edinburgh-London 1962.