Historia
W 1446 roku dobra Burleigh weszły w posiadanie rodu Balfour, kiedy to John Balfour z Balgarvie otrzymał je od króla Jakuba II. Wieża mieszkalna wzniesiona została przez jego potomków nieco później, na przełomie XV i XVI wieku, a około 1582 roku została rozbudowana z inicjatywy Jamesa Balfoura z Pittendreich o kolejne skrzydło, mur obronny i mniejszą wieżę narożną o nietypowym kształcie.
James Balfour z Pittendreich, sędzia, prawnik i polityk, w ciągu swego burzliwego życia zamieszany był w zabójstwo kardynała Davida Beatona. Pochwycony w 1546 roku w trakcie oblężenia zamku St Andrews spędził dwa lata jako więzień na francuskiej galerze. Zwolniony w 1549 roku udał się na służbę do Marii de Guise i przyłączył się do stronnictwa protestanckiego sprzeciwiającego się małżeństwie Marii Stuart z francuskim delfinem, choć później zdradził i ujawnił ich plany. W kolejnych latach zajmował szereg najważniejszych urzędów państwowych, lecz z powodu zamieszania w dworskie i polityczne rozgrywki uciekać musiał do Francji, skąd powrócił w 1580 roku. Wkrótce odzyskał dobra i wpływy, co pozwoliło mu niedługo przed śmiercią przeprowadzić wspomnianą rozbudowę Burleigh.
Na początku XVIII wieku właścicielem Burleigh był Robert Balfour. Według tradycji zakochał się on w służącej, której męża, nauczyciela z Inverkeithing, z zazdrości zamordował. Za zabójstwo to miał zostać skazany na śmierć, jednak uciekł katu w przebraniu swojej siostry. Parę lat później powrócił z kontynentu do Szkocji włączając się w 1715 roku w powstania jakobickie. Ich klęska spowodowała trzy lata później utratę przez Balfoura majątku, w tym także wieży Burleigh. Robert zmarł na wygnaniu w 1757 roku, a jego tytuły i dobra przejęli Brusowie z Kennet. Wieża w późniejszych latach użytkowana była przez rody Irwingów oraz Grahamów z Kinross.
Architektura
Wieża została wzniesiona na małym plateau wyrastającym z bagnistych i podmokłych terenów prawego brzegu Burleigh Burn, dostępnym od zachodu po przebyciu przekopu. Otrzymała w planie kształt prostokąta o wymiarach 9,8 x 8,2 metra. Była dość prostą budowlą ze zwieńczeniem w postaci przedpiersia osadzonego na wystających konsolach oraz czterech narożnych, obłych bartyzan. Ponad jej czterema kondygnacjami znajdowało się jeszcze murowane poddasze, wydzielające wolną przestrzeń na dookolną galerię obronną. Grubość murów wieży w przyziemiu oscylowała wokół 1,5 metra.
Wewnątrz przyziemie wieży mieściło pojedynczą, sklepioną kolebkowo komorę, dostępną z poziomu gruntu od strony wschodniej. Zaraz przy wejściu w narożniku północno – wschodnim umieszczona została w grubości muru kręcona klatka schodowa prowadząca na pierwsze, drugie i trzecie piętro. Ciemna komora przyziemia (doświetlana jedynie przez dwa szczelinowe otwory w ścianie południowej i wschodniej) musiała być przeznaczona na magazyn lub spiżarnię. Dla odmiany komnata na pierwszym piętrze była główną salą reprezentacyjną wieży (hall), oświetlaną trzema większymi oknami z siedziskami umieszczonymi po bokach okiennych wnęk. Wiodły do niej także, oprócz klatki schodowej, drzwi w północnej ścianie, połączone z dostawionym niegdyś do wieży niskim budynkiem (pozostał po nim widoczny ślad dwuspadowego dachu oraz otwory do mocowania belek dwóch stropów). W północno – zachodnim narożniku wieży umieszczono dla wygody mieszkańców latrynę, w ścianie wschodniej osadzono kominek, a w południowej półkę ścienną. Wyposażenie drugiego piętra było podobne, lecz funkcja tamtejszej komnaty była zapewne mieszkalna. Jej obydwa okna: wschodnie i zachodnie, otrzymały boczne, kamienne sedilia, ogrzewanie zapewniał południowy kominek, a latrynę umieszczono w narożniku północno – wschodnim. Także komnata na trzecim piętrze miała kominek (w ścianie północnej) sąsiadujący z małym oknem, drugie okno od wschodu i półkę ścienną w murze południowym. Dodatkowo na poddaszu mieściła się izba przeznaczona zapewne dla służby lub straży.
W drugiej połowie XVI wieku wieżę połączono w dwóch miejscach z murem obronnym wydzielającym po stronie wschodniej dziedziniec. Po stronie południowej mur wzmocniono narożną wieżą o nieregularnym, zaoblonym w planie kształcie, flankującą pobliski portal bramy wjazdowej. W jej przyziemiu umieszczono sklepiony magazyn doświetlany eliptycznymi (tzw. paszczowymi) otworami strzeleckimi, przystosowanymi do ręcznej broni palnej. Wejście prowadziło od strony dziedzińca z poziomu gruntu, przechodząc obok cylindrycznej klatki schodowej usytuowanej w północnej części muru wieży. Pierwsze piętro mieściło izbę o kształcie wieloboku, natomiast drugie piętro otrzymało formę czworoboczną poszerzoną przez zewnętrzne konsole tworzące dwa narożniki. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła szeroka na 5 metrów fosa.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowała się wieża mieszkalna z przełomu XV i XVI wieku – typowa i dość prosta budowla dla tego okresu, zachodnia kurtyna muru z drugiej połowy XVI wieku oraz pochodząca z tego samego okresu narożna wieżyczka południowa – ciekawy i oryginalny przykład wczesnonowożytnej budowli mieszkalno – obronnej. Zniszczeniu uległo w dużym stopniu przedpiersie wieży mieszkalnej oraz częściowo poddasze. Całkowicie niewidoczne są trzy pozostałe kurtyny muru obronnego, a po dodatkowych zabudowaniach dostawionych do głównej wieży pozostały jedynie otwory i ślady na murach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.