Historia
Kamienny krąg Brodgar (Brogar) skonstruowany został około 2500-2000 roku p.n.e. w pobliżu dwóch innych ważnych stanowisk: Stennes i Maes Howe, na przesmyku pomiędzy dwoma jeziorami z których jedno połączone było z oceanem. Jego budowniczymi była zapewne miejscowa ludność, osiadła na Orkadach od dłuższego czasu. Przeznaczenie kręgu pozostaje nieznane, choć prawdopodobnie miał on znaczenie kultowe i związany był z przemianami jakie zachodziły w społeczeństwie na skutek zmiany trybu życia ze zbieracko-łowieckiego do rolniczego. Mógł być także miejscem zgromadzeń plemiennych, służącym do przeprowadzania nieznanych ceremonii. Nie ma przekonujących dowodów, iż służył jako księżycowe obserwatorium astronomiczne Już w XII wieku krąg wzbudzać musiał zainteresowanie podróżników i nowych przybyszy, o czym świadczy nordyckie imię Bjorn wyryte runami na jednym z kamieni (trzeci kamień na północ od wejścia). Nowożytne badania i opisy Brodgar rozpoczęły się w 1849 roku z inicjatywy kapitana brytyjskiej królewskiej marynarki Fredericka W. L. Thomasa.
Architektura
Kromlech wzniesiony został na lekko pochyłym zboczu w nieco mniejszej od dzisiejszej odległości od jeziora Loch of Stennes na południu i Harray na północy (poziom wody w ciągu minionych wieków obniżył się). Utworzyło go 60 wysokich, ustawionych dłuższym bokami w pionie kamieni, które rozmieszczone w regularnych odstępach wykreśliły olbrzymi okrąg o średnicy około 104 metrów. Po ich zewnętrznej stronie przekopany został częściowo wykuty w skale rów o średnicy 130 metrów. Dziś ma on około 10 metrów szerokości, lecz pierwotnie przed osunięciem brzegów miał około 5-6 metrów szerokości, 3,4 metra głębokości i był wypełniony wodą. Wyliczono, iż do jego przekopania potrzebna była siła około 100 mężczyzn pracujących przez całe lato. Przez przekop prowadziły dwa przejścia – groble, umieszczone naprzeciwko siebie po stronie północno – zachodniej i południowo – wschodniej. Nietypowo rów w Brodgar nie został otoczony zewnętrznym ziemnym wałem.
Wysokość kamieni waha się od 2 do 4,5 metra, jednak część z nich jest obtłuczona i mogła być pierwotnie nieco wyższa. Nie wiadomo czy wewnątrz kręgu znajdowały się jakieś konstrukcje, gdyż nie prowadzono tam większych badań archeologicznych. Odnaleziono tylko pojedyncze pochówki szkieletowe i fragmenty ceramiki wiązane z ludnością kultury pucharów dzwonowatych. Dwa bardzo duże kopce grobowe (cairn) wzniesiono na północny – wschód od kręgu Brodgar, a kolejny duży kopiec, znany jako Salt Knowe, usytuowany został na zachodzie. Mniejsze kopce porozrzucano nad Ness of Brodgar z północy na południe przy kolejnym kromlechu o nazwie Bookan.
W odległości 137 metrów od kromlechu po jego południowo – wschodniej stronie umieszczony został odosobniony, pojedynczy kamień zwany głazem komety (Comet Stone), usytuowany na niskiej platformie, pod kątem 110° od środka okręgu. Niski i niepozorny pierwotnie miał dwóch towarzyszy, dwa kolejne kamienie leżały również nieco dalej. Jako, iż teren nieco opadał w tym miejscu ku północnemu – wschodowi z centrum kromlechu, powstały nieprzekonujące przypuszczenia, iż boczne kamienie mogły służyć jako znaczniki na nieboskłonie.
Stan obecny
Kromlech Brodgar jest dziś jednym z największych oraz najbardziej znanych prehistorycznych stanowisk nie tylko na terenie Szkocji, ale i całej Wielkiej Brytanii. Obecnie składa się z 27 wysokich na ponad 2 metry kamieni z których część została ponownie ustawiona na swych miejscach w trakcie prac badawczych i renowacyjnych (w XIX stuleciu jedynie 14 z kamieni stało w okręgu). Udostępniony jest dla zwiedzających wraz z pozostałymi stanowiskami neolitycznymi środkowych Orkadów, będącymi pod patronatem światowego dziedzictwa UNESCO.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Castleden R., Neolithic Britain: New Stone Age sites of England, Scotland and Wales, London 1992.
Noble G., Neolithic Scotland. Timber, Stone, Earth and Fire, Bodmin 2006.
The Royal Commission on the Ancient Monuments of Scotland. Twelfth report with an inventory of the ancient monuments of Orkney & Shetland, volume II, inventory of Orkney, Edinburgh 1946.