Historia
Zamek Brochel wzniesiono na należącej do archipelagu Hebrydów Wewnętrznych wyspie Raasay, która wraz ze znajdującymi się na północy wyspami Rona, Fladday i Eilean Tigh w późnym okresie średniowiecza znajdowała się w rękach klanu MacSween, a następnie od początku XVI wieku była częścią dóbr MacLeodów z Lewis. W XIV i XV wieku wyspy te stały się również ostoją dla rozbójników, piratów i złodziei grasujących na wodach cieśnin zachodniej Szkocji. Około 1518 roku Calum MacLeod, dziewiąty wódz z Lewis podarował Raasay i Ronę swojemu najmłodszemu synowi Calumowi Garbh zwanemu MacGillichaluim, który został pierwszym wodzem tej najbiedniejszej części władztwa MacLeodów.
Źródła pisane milczą o dacie powstania Brochel, jedynie jego forma wskazuje na budowę w XV wieku. Miejscowa legenda przesuwa natomiast powstanie zamku na początek XVI stulecia i wiąże z Calumem, który prace budowlane miał sfinansować z pieniędzy otrzymanych od lairda Craignish, przekazanych w zamian za informacje o zabójcy jego syna. Pierwsza wzmianka źródłowa o zamku pojawiła się w 1549 roku, gdy opisano go jako jedną z dwóch warowni na wyspie (druga to zamek Clachan), posiadającą między innymi okazały sad, czy też ogród (zlokalizowany zapewne na podzamczu pod zamkową skałą).
Ostatnim znanym właścicielem zamku był niejaki Iain Garbh, który zastąpił w 1648 roku swego ojca Alexandra. Był on szanowany przez miejscowych dzierżawców i szczycił się dobrą reputacją, a jego śmierć wytworzyła dość długi wakat, aż do 1692 roku, kiedy to kuzyn Iaina, Alexander, wybrany został ósmym wodzem Raasay. W okresie tym główną siedzibą na wyspie był zamek Clachan, a Brochel prawdopodobnie już od około dwudziestu jeden lat popadał w ruinę.
Architektura
Zamek usytuowano w pobliżu wybrzeża, na terenie opadającym ku wschodowi, ku wodom cieśniny Inner Sound, znajdującej się w północo – wschodniej części wyspy Raasay. Posadowiony został na wulkanicznej skale o wysokości 15 metrów, do kształtu której dostosowane musiały zostać wszystkie zabudowania i której wyniosłość zapewniała dobre warunki obronne. Górna część skały dzieliła się na dwa główne poziomy, z których północno – wschodni położony był o około 6 metrów wyżej od południowo – zachodniego.
Droga do zamku prowadziła od wschodu, po stromych schodach i przez wąski przejazd uformowany przez dwie wystające kamienne formacje. Utworzyły one po bokach naturalną bramę, pierwotnie zapewne zabezpieczaną wrotami oraz być może broną. Górna część przejazdu po nadmurowaniu uformowana została w pomieszczenie budynku bramnego, najpewniej miejsce przebywania straży i obsługi mechanizmów zabezpieczających bramę. Południowa ściana przejazdu bramnego była zarazem północnym murem czworobocznej wieży, natomiast północna ściana po wyrównaniu kamieniami skały utworzyła platformę o wieżowym charakterze. U jej podstawy, przy zakończeniu schodów wiodących do bramy, w skale wydrążono głęboką niszę o nieznanej funkcji. Być może była przeznaczona dla strażnika strzegącego przejazdu lub stanowiła podręczny schowek np. na broń. Po przebyciu bramy osiągało się niewielki dziedziniec, zapewne pogrążony w cieniu przez większość dnia z powodu otoczenia od wschodu i zachodu przez zabudowania, od północy przez skałę z wieżą, a od południa przez kurtynę muru.
Wspomniana czworoboczna wieża południowo – wschodnia miała formę nieregularnego trapezu o grubości murów w przyziemiu wynoszącej około 1 metra. Na poziomie parteru mieściła komorę, zapewne dostępną przez portal od strony dziedzińca i oświetlaną przez niewielkie jedno lub dwa okna po stronie wschodniej. W ścianie południowej na poziomie parteru nie było żadnego otworu. Powyżej znajdowała się co najmniej jedna kondygnacja, prawdopodobnie skomunikowana z izbą straży ponad przejazdem bramnym i zwieńczona u góry wysuniętym przed lico muru przedpiersiem z krenelażem.
W południowo – zachodniej części dziedzińca usytuowana była kolejna czworoboczna wieża. W jej przyziemiu odkryto relikty kominka oraz ściennych wnęk – półek, przyjmuje się więc, iż kondygnacja ta pełniła rolę kuchni. Mniej jednoznaczne jest przeznaczenie małej komory umieszczonej w północnym narożniku wieży, być może przeznaczonej na zbiornik na wodę spływającą kanałami z dachu. Oświetlenie kuchni zapewniały niewielkie otwory okienne po stronie północno – zachodniej i wschodniej. Piętro wieży zajmowane było przez komorę o podobnej wielkości, mającą ściany o długości około 7,5 metra. Prowadziły z niej schody na północną skalną platformę, a oświetlenie zapewniało co najmniej jedno okno po stronie północno – zachodniej. Zwieńczenie wieży miało formę dachu dwuspadowego.
Czworoboczna wieża północno – wschodnia zajmowała najwyższe miejsce skalnej formacji, po północnej stronie dziedzińca i przejazdu bramnego. Dostępna była schodami z pomieszczenia ponad kuchnią oraz być może z izby ponad bramą. Wiadomo jedynie, iż wieża posiadała trzy kondygnacje, a jej wnętrze na poziomie przyziemia nie było oświetlane od północy i zachodu. Okno w północnej ścianie znajdowało się jedynie na wysokości pierwszego piętra. Zwieńczenie wieży było płaskie, z galerią obronną chronioną przedpiersiem na wystających wspornikach oraz krenelażem. W przedpiersiu przeprute były otwory dla ujść wody deszczowej.
Północno – zachodni cypel skały zajmowała czwarta, najmniejsza wieża, połączona krótkimi kurtynami muru z wieżą północno – wschodnią i południowo – zachodnią. Wejście do niej znajdowało się na poziomie parteru w południowej części ściany wschodniej. Wiodło ono do wąskiej komory, połączonej z następną, również małą izbą w zwężającej się części wieży. Umieszczono w niej dwie ścienne nisze (półki) oraz wnękę z otworem, zapewne spełniającą funkcję latryny. Oświetlenie zapewniał tylko jeden otwór, natomiast zwieńczenie obu izb stanowił drewniany strop. Dostęp na górną kondygnację zapewniały drzwi w północnej części ściany wschodniej, dostępne poprzez wąską przestrzeń utworzoną przez dwie wieże północne. Oświetlenie komory na piętrze zapewniały trzy okna, była ona także wyposażona w ścienne półki. Prawdopodobnie wieża nie posiadała drugiego piętra, natomiast zwieńczona była najpewniej płaskim dachem, w podobny sposób jak wieża północno – wschodnia (od której była niższa).
Stan obecny
Zamek pomimo znajdowania się na początku XIX wieku jeszcze w całkiem dobrym stanie, dziś jest już w dużym stopniu zanikłą ruiną. Najlepiej widoczna jest wieża północno – zachodnia – wciąż zachowały się w niej ślady dawnych podziałów, podobnie jak wnęki ścienne i latryna. Ponadto widoczne są dolne mury wieży południowo – zachodniej z dawną kuchnią wewnątrz, relikty trzech ścian wieży południowo – wschodniej i fragment jednej ze ścian wieży północno – wschodniej. W dużej części są one zasypane gruzem zawalonych wyższych partii. Wstęp na zamek może być utrudniony. Został on ogrodzony z powodu niebezpieczeństwa zawalenia pozostałych niezabezpieczonych fragmentów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Miket R., Roberts D., The Medieval Castles of Skye and Lochalsh, Edinburgh 2007.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.