Historia
Leżąca na terenach baroni Kinnell, wieża mieszkalna Braikie zbudowana została w drugiej połowie XVI wieku, przy czym za moment jej ukończenia przyjąć można rok 1581, widniejący na kartuszu herbowym ponad wejściem. Fundatorem był Thomas Fraser z Kinnell, syn piątego lorda Fraser, Hugona Frasera z Lovat. Późniejsze losy budowli są mało znane, najprawdopodobniej nie doświadczyła ona zbyt gwałtownych wydarzeń. W połowie XVII wieku przeszła na własność rodu Gray, następnie należała do rodziny Ogilvie, a od lat 40-tych XVIII wieku do do Williama Maule, earla Panmure. Być może jeszcze w XIX wieku była zamieszkiwana, lecz z pewnością na początku XX stulecia opustoszała i popadła w ruinę.
Architektura
Wieżę zbudowano jako późnośredniowieczną, czy też wczesnonowożytną budowlę mieszkalną na planie litery L, z głównym, prostokątnym blokiem o wymiarach 10,3 x 7 metrów oraz przystawionym do niego od północnego – wschodu mniejszym skrzydłem o wymiarach 5,5 x 4,2 metra. Mury uzyskały w przyziemiu grubość 1,1 metra. Wejście usytuowano w typowym miejscu dla tego typu budowli, mianowicie w kącie utworzony przez oba skrzydła, co miało zapewne zwiększyć bezpieczeństwo (poprzez umożliwienie ostrzału skrzydłowego), jak i ustrzec przed wiejącymi wiatrami. W tym samym kącie umieszczono także cylindryczną klatkę schodową, która wystawała z zewnętrznej elewacji w postaci półkolistego, nadwieszanego ryzalitu. Zwieńczenie wieży miało formę dwóch dachów dwuspadowych, osobnych dla każdego skrzydła, opartych na schodkowych szczytach. Nie pozostawiały one miejsca dla górnej galerii obronnej. Jedynie po stronie południowo – zachodniej narożnika górnej kondygnacji wysunięto półokrągłą bartyzanę, mającą znaczenie wartowniczo – ostrzegawcze i obronne.
Prosty, prostokątny portal wejściowy zamykany był na drewniane drzwi i żelazną kratę. Flankowały go dwa eliptyczne (tzw. paszczowe) otwory strzelcze przystosowane do użycia broni palnej, po jednym w ścianie każdego ze skrzydeł. Wejście otwierało się na okazałą klatkę schodową o szerokości aż 3 metrów, wypełniającą wraz z niewielką izbą dla straży pod schodami całą przestrzeń przyziemia mniejszego skrzydła. Izba strażników zapewniała dostęp do dwóch otworów strzeleckich (skierowanych na wschód i południe, ku wejściu). Główne skrzydło na poziomie przyziemia mieściło dwie komory połączone krótkim korytarzem z klatką schodową. Mniejsze z pomieszczeń zapewne służyło jako piwnica na wino, gdyż zaopatrzono je w wąskie schody umieszczone w grubości muru, prowadzące na górną aulę. Większe pomieszczenie musiało być zwykłym magazynem lub spiżarnią, lecz w razie konieczności można się z niego było bronić przy pomocy czterech eliptycznych otworów strzeleckich i dwóch szczelinowych otworów okiennych.
Pierwsze piętro wieży w mniejszym skrzydle mieściło główną klatkę schodową, która tutaj się kończyła. Jej funkcję przejmowała mniejsza cylindryczna klatka schodowa umieszczona w kącie budowli, w nadwieszanym ryzalicie. Główne skrzydło pierwszego piętra mieściło aulę (hall), główną komnatę reprezentacyjną, miejsce spożywania posiłków, uroczystości, podejmowania gości, czy przeprowadzania sądów lub narad. Mogły w niej być także przyrządzane posiłki, gdyż kuchnia nie mieściła się zwyczajowo na parterze, lecz ewentualnie znajdowała się w osobnym budynku obok wieży. Oświetlenie tego dużego na 7,9 x 5,1 metrów pomieszczenia zapewniało aż pięć prostokątnych, rozglifionych do wewnątrz okien, rozmieszczonych nieregularnie z każdej strony świata. Ogrzewanie auli zapewniał okazały kominek osadzony w ścianie wschodniej, a wygodę mieszkańców uzupełniała latryna usytuowana w grubości muru południowo – wschodniego. Ponadto ścianę przepruto po stronie zachodniej i północno – zachodniej, tworząc tam niewielkie półki – nisze i północnej, gdzie znajdowały się wspomniane wąskie schody do piwniczki w winem, poprzedzone niewielką izbą, czy też wnęką.
Drugie piętro wieży zajmowały komnaty mieszkalne o prywatnym charakterze. Dwie znajdowały się w głównym bloku (rozdzielone ścianką o konstrukcji szachulcowej z wypełnieniem w postaci gliny i słomy), a jedna w bocznym skrzydle. Ta ostatnia ogrzewana była niewielkim kominkiem, lecz nie miała latryny. W kominki oraz latryny zaopatrzone były natomiast obie komnaty głównego skrzydła. Każda z komnat dość dobrze oświetlana była dwoma lub trzema oknami, przy czym warto zauważyć, iż większość z nich, także na najwyższym piętrze, miała poniżej ościeży przeprute eliptyczne otwory strzelcze. Wszystkie większe okna wieży posiadały prostokątne ościeża, osadzone w płytkich wnękach zwieńczonych od wewnątrz łukami odcinkowymi.
Trzecie piętro rozdzielone było od drugiego (podobnie jak niższa kondygnacja) drewnianymi stropami. Zajmowane było przez dwa pomieszczenia: mniejsze w bocznym skrzydle północno – wschodnim i większe zajmujące całą przestrzeń głównego bloku wieży. Z większej komnaty dostać się można było do narożnej bartyzany, przeprutej dwoma oknami i trzema eliptycznymi otworami strzeleckimi. Mniejsza komnata była wygodną izbą zaopatrzoną w kominek i latrynę umieszczone w ścianie zachodniej. Dodatkowe pomieszczenie mieściło się na poddaszu skrzydła bocznego. Służyć ono mogło jako izba dla służby lub podręczna spiżarnia z której przejście wiodło na poddasze ponad głównym skrzydłem.
Stan obecny
Wieży Braikie udało się przetrwać do dnia dzisiejszego w bardzo dobrym stanie, lecz niestety jej dach uległ w większości zniszczeniu, przez co narażona jest na niszczące działanie warunków pogodowych. Pozostaje mieć nadzieję na szybkie pace remontowe, które zabezpieczą ten cenny przykład wczesnonowożytnej budowli mieszkalno – obronnej. Obecnie wstęp na jej teren jest wolny, choć wejście do wnętrza może być zablokowane.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.