Historia
Bonshaw od XIV wieku stanowiło siedzibę klanu Irving. Nie wiadomo kiedy dokładnie wznieśli oni wieżę mieszkalną. Co prawda po raz pierwszy została ona poświadczona na początku XVI wieku, to jednak cechy stylistyczne skłaniają do przypuszczeń o jej budowie jeszcze w XV stuleciu. W 1544 Bonshaw zostało splądrowane przez Anglików, a w 1570 roku wieżę uszkodził wybuch prochu. Odbudowana przez Edwarda Irvinga, już w 1583 roku została zdobyta przez Jamesa Douglasa z Drumlanrig. Dwa lata później Bonshaw aż czterokrotnie odparło ataki klanu Maxwell w trakcie sąsiedzkich sporów z Johnstonami i Irvingami. W drugiej połowie XVIII wieku w sąsiedztwie wieży wzniesiono nowożytną rezydencję, która przejęła funkcje mieszkalne niewygodnej już wieży. Szczęśliwie zabytkowej budowli nie rozebrano ani nie popadła w całkowite zaniedbanie.
Architektura
Wieżę Bonshaw wzniesiono w pobliżu brzegu rzeki Kirtle, meandrującej po jej północno – wschodniej stronie przez głęboką i wąską dolinę. Przy samych stokach prawdopodobnie znajdowały się budynki pomocnicze i gospodarcze, zbudowane wokół wydzielonego murem dziedzińca, natomiast wieżę usytuowano w odległości około 27 metrów od nadrzecznego zbocza. Po południowej stronie Bonshaw do rzeki Kirtle wpadał strumień Old Caul Burn, ograniczający wieżę na tym kierunku niedużym wąwozem. Od północy i zachodu budowla nie była zabezpieczona żadnymi większymi przeszkodami terenu.
Wieża zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 11,1 x 8,3 metra, o wysokości 12,2 metrów do poziomu przedpiersia, co pozwoliło pomieścić trzy kondygnacje oraz poddasze. Mury wyposażono w przyziemiu w cokół o wysokości 0,8 metra, wyżej zaś proste elewacje przepruto jedynie otworami szczelinowymi i nielicznymi, niewielkimi, czworobocznymi oknami. Wejście do wieży umieszczono na poziomie dziedzińca od strony wschodniej. Wiodło ono do krótkiego sklepionego przejścia w grubości muru, połączonego z narożną, cylindryczną klatką schodową oraz z główną komorą przyziemia, która miała wymiary 4,8 x 7,6 metra, 2,9 metra wysokości, sklepienie kolebkowe wyposażone we właz i wypełniała większą część tej kondygnacji. Jej oświetlenie zapewniały cztery obustronnie rozglifione otwory strzeleckie, po jednym w każdej z czterech ścian, oraz dodatkowo jedno niewielkie okienko umieszczono wysoko w ścianie południowej. Zaraz obok niego w grubości muru umieszczono niewielką komorę o wymiarach 2,4 x 1,5 metra, być może mieszczącą wiezienie lub jakąś wydzieloną spiżarnię. Była ona ciemna (brak okna), a dopływ powietrza zapewniał jedynie niewielki otwór wentylacyjny.
Całe pierwsze piętro wieży wypełniała główna komnata reprezentacyjna, czyli aula (hall) o wymiarach w planie 8,2 x 5,3 metra i wysokości wynoszącej od posadzki do drewnianego stropu 3,1 metra. Jej dobre oświetlenie zapewniały dwa okna przeprute w dłuższych ścianach (po jednym od wschodu i zachodu, oba zaopatrzone w ścienne półki), jedno okno północne (nie oznaczone na planie Gibbona i Rossa), oraz dwa okna w ścianie południowej, dość nietypowo flankujące położony pomiędzy nimi kominek (wschodnie z nich nie zostało oznaczone na planie RCAHMCS). Palenisko kominka było okazałe, wystawało na 0,6 metra w głąb auli i miało 2,1 metra wysokości. Na wysuniętych ościeżach umieszczono trzy kwadratowe otwory, najwyraźniej przeznaczone do umieszczania w nich rożna. Ponadto we wschodnią ścianę auli wstawiono niszę półkową o późnogotyckiej formie, zwieńczoną ostrym łukiem.
Drugie piętro pierwotnie mieściło zapewne prywatną komnatę mieszkalną oświetlaną czterema oknami i wyposażoną w latrynę w grubości narożnika północno – zachodniego. Na niezbyt komfortowe warunki wpływać musiał, szczególnie w okresie zimowym, brak kominka. Klatka schodowa wiodła z tej kondygnacji na wąskie poddasze, które wydzielało miejsce na dookolną galerię obronną, zabezpieczoną przedpiersiem osadzonym na wysuniętych przed lico muru konsolach. Pomiędzy niektórymi konsolami pozostawiono otwory, tworząc w ten sposób machikuły.
Stan obecny
Wieża zachowała się do dnia dzisiejszego i jako jedna z nielicznych wciąż jest w posiadaniu pierwotnych właścicieli, klanu Irving. Stanowi cenny przykład obronno – mieszkalnej budowli ze schyłku średniowiecza, niegdyś licznie wznoszonej na niespokojnym szkocko – angielskim pograniczu. Przetrwała w bardzo dobrym stanie, częściowo odbudowane zostało jedynie przedpiersie, wstawiono nowe laskowania w niektóre okna i założono nowy dach, osadzony nieco niżej niż pierwotny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Seventh report with inventory of monuments and constructions in the county of Dumfries, Edinburgh 1920.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.