Bandon – wieża mieszkalna

Historia

   Bandon od końca XV wieku stanowiło własność rodu Balfour, których przedstawiciel, Alan Balfour, być może wzniósł na swoich ziemiach pierwszą budowlę mieszkalno – obronną (w 1498 roku Alan Balfour of Bandon przekazać miał miejscowe dobra swemu najstarszemu synowi). Została ona gruntownie przebudowana w pierwszej połowie XVI wieku przez Davida Balfoura z Bandon. W późniejszym okresie, jeszcze w pierwszej połowie XVI stulecia, przez krótki okres należała do rodziny Beaton, a następnie w latach 1580 – 1630 znajdowała się w rękach młodszej gałęzi rodu Balfour z Balbirnie. Ostatecznie porzucona została na przełomie XVIII i XIX wieku, zapewne z powodu zbyt skromnych warunków mieszkaniowych, a pozyskany z niej kamień wykorzystano do budowy pobliskiego gospodarstwa.

Architektura

   Wieża Bandon była niewielką budowlą wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach w planie 9,4 x 6,7 metra i grubości murów około 1,2 metra, z półkolistą wieżyczką przy narożniku północno – zachodnim, która być może była późniejszym dodatkiem. Prawdopodobnie była ona włączona w obręb muru wydzielającego niewielki dziedziniec. Wewnątrz wieża prawdopodobnie posiadała typowy układ dla tego rodzaju późnośredniowiecznych budowli. Na poziomie przyziemia mieściła sklepioną kolebkowo komorę o przeznaczeniu gospodarczym, zapewne kuchnię, gdyż pośrodku ściany wschodniej ulokowany w niej był spory kominek. Tuż obok niego, w narożniku południowo – wschodnim usytuowano w grubości muru cylindryczną klatkę schodową zapewniającą komunikację z dwoma górnymi piętrami. Powyżej kuchni mieściła się aula (hall), czyli główna komnata wieży o charakterze reprezentacyjnym. Jej ogrzewanie zapewniał kominek, obok którego w murze umieszczono niszę – półkę. W tej samej ścianie umieszczony był również kominek drugiego piętra, tradycyjnie przeznaczonego na prywatną komnatę pana wieży. Powyżej mogło znajdować się jeszcze poddasze, być może o funkcji mieszkalnej, z przeznaczeniem dla służby, sądząc po starych rycinach przykryte dwuspadowym dachem szczytowym. Z pewnością pozostawiało ono wolne miejsce dla dookolnej galerii obronnej, której przedpiersie osadzone było na wysuniętych przed lico muru konsolach.

Stan obecny

   Do dnia dzisiejszego z dawnej wieży przetrwała jedynie ściana północna oraz niewielki fragment muru wschodniego, oba do wysokości konsol podpierających niegdyś przedpiersie. Widoczne są również relikty przyziemia narożnej wieżyczki i pozostałych ścian wieży mieszkalnej. Wstęp na ich teren jest wolny.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.

MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.