Historia
Wieża mieszkalna Ballone prawdopodobnie zbudowana została w drugiej połowie XVI wieku z inicjatywy earlów Ross, członków klanu Dunbar, którzy posiadali okoliczne ziemie od 1507 roku. W 1623 roku jej właścicielami zostali przedstawiciele rodu Mackenzie, earlowie Cromarty, którzy rozbudowali Ballone o dodatkową zabudowę gospodarczą. Już jednak w drugiej połowie XVII wieku rozpoczęła się utrata znaczenia wieży. Od początku XVIII wieku nie była utrzymywana i zamieszkiwana przez właścicieli, przez co coraz bardziej podupadała. Być może wpływ na to miał brak funduszy i utrata znaczenia rodu Mackenzie, a szczególnie pozbawienie earlostwa w 1746 roku z powodu udziału w postaniu jakobickim.
Architektura
Wieżę Ballone zbudowano w środkowej części półwyspu wcinającego się głęboko w wody Morza Północnego, pomiędzy cieśninami Cromarty i Dornoch, blisko skarp opadających ku południowemu brzegowi cypla. Jej układ jest klasycznym przykładem wieży mieszkalnej wzniesionej na planie litery Z, składającej się z głównego, prostokątnego bloku, flankowanego w dwóch przeciwległych narożnikach przez dostawione tam mniejsze wieże: południową czworoboczną i północną cylindryczną. Pozostałe dwa wolne narożniki otrzymały nadwieszane na konsolach półokrągłe bartyzany, osadzone jednak nie jak to najczęściej bywało na samej górze, lecz nieco poniżej partii szczytowej, przez co nie wystawały poza okap dachów. Pomiędzy konsolami bartyzan pozostawiono wolne prześwity tworząc obronne machikuły.
Wejście umieszczono na poziomie gruntu w wieży południowej, czworobocznej, w kącie utworzonym przez nią z głównym blokiem. Stamtąd klatka schodowa wiodła na pierwsze piętro, podczas gdy pozostała część przyziemia południowej wieży zajmowana była przez izbę straży oraz niewielką celę więzienną. Główny blok podzielony został w przyziemiu na trzy sklepione kolebkowo komory, połączone niespotykanym w tego typu budowlach korytarzem (zakończonym czwartą, małą izbą), zapewniającym osobne wejście do każdego pomieszczenia. W jednej ze skrajnych komór znajdowała się kuchnia z dużym kominkiem, w drugiej skrajnej spiżarnia lub magazyn, a w środkowej prawdopodobnie piwnica na wino, dostępna schodami z górnej auli. Wewnatrz cylindrycznej wieży północnej umieszczono czworoboczną izbę, której ściany (podobnie jak w wieży południowej) przepruto otworami strzelczymi skierowanymi w każdym kierunku. Piętro budowli mieściło aulę (hall) o wymiarach 9,1 x 5,8 metra w głównym, środkowym skrzydle oraz mniejsze prywatne komnaty w wieżach narożnych. Z auli dwie narożne cylindryczne klatki schodowe (które utworzyły obłe wypukłości po stronie zewnętrznej) prowadziły na drugie piętro do pomieszczeń mieszkalnych przeznaczonych dla właścicieli wieży i ich gości.
Po stronie północnej wieży mieszkalnej znajdowały się dodatkowe, pomocnicze zabudowania ze sklepionymi kolebkowo pomieszczeniami. Prawdopodobnie mieściły one piekarnię i pomieszczenia administracyjne oraz pokoje mieszkalne służby na poddaszu. Zabudowania te przystawiono do muru, który pierwotnie otaczał całe założenie i wydzielał niewielki dziedziniec pomiędzy wieżą a brzegiem morza.
Stan obecny
Do niedawna zachowana w postaci trwałej, coraz bardziej postępującej ruiny, dzięki zakupieniu w 1990 roku przez Lachlan i Annie Stewart, wieża jest obecnie starannie odnowionym zabytkiem i jednym z najlepszych przykładów rozwiniętej wieży mieszkalnej na planie litery L. Pomimo znajdowania się w rękach prywatnych Ballone udostępnione jest dla zwiedzających, w co 40 minutowych turach z przewodnikiem, bez potrzeby wcześniejszego umawiania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume V, north and west Scotland, Edinburgh 1986.