Historia
Zamek Auchindoun zbudowany został w latach 70-tych XV wieku, na miejscu starszych obwałowań wczesnośredniowiecznych z XI wieku, z inicjatywy Johna Stewarta, earla Mar, młodszego brata króla Jakuba III, przy czym prace budowlane nadzorować miał Thomas (zwany też Robertem) Cochrane, według XVI-wiecznej tradycji mistrz budowlany, architekt i zrazem faworyt króla Jakuba III. Zamek stanowił siedzibę mieszkalną, ale zabezpieczał też górską drogę do Strathdon. Najwcześniejsza wzmianka o nim pojawiła się w 1509 roku, gdy był w posiadaniu sir Jamesa Ogilvy z Deskford, który podarował go swojemu siostrzeńcowi, Alexandrowi Oglivy.
Earl John utracił Auchindoun po tym gdy w 1479 roku został aresztowany przez swego brata, króla Jakuba III, pod zarzutem spisku i zdrady, a następnie uwieziony na zamku Craigmillar, gdzie zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Następnie zamek Auchindoun przekazany został Thomasowi Cochrane, ale i on zmarł gwałtownie, powieszony w 1482 roku na moście Lauder przez zazdrosnych o wpływy szlachciców. Kolejnymi właścicielami byli wspomniany powyżej członkowie rodu Oglivy, natomiast w 1535 roku Auchindoun przeszło w drodze sprzedaży na klan Gordonów. Jeden z jego przedstawicieli, sir Adam Gordon, krewny earla Huntly, zaangażowany był w wojny pomiędzy klanami. W 1571 roku, po bitwie pod Tillyangus, zarządził on atak na pobliski zamek Corgarff będący w posiadaniu jego rywala, Johna Forbesa z Towie. Corgarff zostało spalone w trakcie oblężenia i podczas gdy sam Forbes ze względu na nieobecność przeżył napaść, jego żona Margaret i dwadzieścia kilka innych osób zginęło w pożarze. Doprowadziło to do ataku odwetowego na Auchindoun przez klan Mackintosh i spalenia zamku. Kolejny najazd został dokonany przez Mackintoshów w 1591 roku, jako zemsta za morderstwo popełnione przez earla Huntly na Jamesie Stewarcie, earlu Moray. W 1594 roku zamek Auchindoun, najwyraźniej nie zniszczony w trakcie poprzednich walk, został sprzedany, wracając ponownie w ręce rodziny Oglivy.
Podczas siedemnastowiecznej wojny domowej klan Ogilvy poparł sprawę rojalistów, walcząc pod dowództwem Jamesa Grahama, markiza z Montrose. Ich klęska doprowadziła do konfiskaty Auchindoun, lecz w 1660 roku po przywróceniu tronu Karolowi II, zamek podarowany został markizowi Huntly. Okres świetności Auchindoun miał już jednak za sobą i do XVIII wieku zamek został opuszczony. W 1724 roku William Duff z Braco otrzymał pozwolenie na pozyskanie z niego kamieni dla swego nowego domu w Balvenie, co spowodowało częściową rozbiórkę zamku.
Architektura
Zamek usytuowano na wzgórzu otoczonym od południa i wschodu przez szeroki łuk rzeki Fiddich, ku której opadały najbardziej strome stoki wzniesienia. Przy jego budowie wykorzystano obwałowania ze starszego grodu z epoki żelaza lub wczesnośredniowiecznego drewniano – ziemnego zamku. Przejazd przez dwie linie ziemnego wału i dwa przekopy (oddzielone od siebie przestrzenią terenu o szerokości między 15 a 25 metrami) oraz dotarcie do zamku możliwe było jedynie od zachodu. Po przekroczeniu szerokiego na około 7 metrów wewnętrznego przekopu osiągało się spłaszczony szczyt wzgórza o wymiarach około 55 x 47 metrów.
Centralną, położoną w najwyższym punkcie wzniesienia budowlą, była wieża mieszkalna wzniesiona na planie litery L, o wymiarach głównego bloku 14,3 x 10,5 metra, a południowo – wschodniego skrzydła 7,4 x 4,3 metra. Grubość murów wieży wahała się od 2,4 do 3 metrów. W jej przyziemiu mieściły się dwa sklepione kolebkowo pomieszczenia, oświetlane jedynie małymi otworami szczelinowymi: większa w głównym bloku wieży oraz mniejsza w południowym skrzydle. W zachodniej ścianie większej komory umieszczono kamienny zbiornik z odpływem, co wskazywałoby na funkcjonowanie tam kuchni, jednak brak kominka skłania do przypuszczeń o magazynowo – spiżarnianej funkcji przyziemia. Odkryto w niej także podsklepiony dół o wymiarach 2 x 1.7 metra i głębokości 1.7 metra, być może kolejną spiżarnię lub loch więzienny. Mniejsza komora dostępna była schodami z górnego piętra i zapewne była prywatną piwnicą. Do większej prawdopodobnie wchodziło się wprost z poziomu dziedzińca w pobliżu narożnika północno – zachodniego, gdzie w grubości muru umieszczona była cylindryczna klatka schodowa. Druga mniejsza klatka schodowa umieszczona została w narożniku północno – wschodnim, w pobliżu małej furty wyjściowej z auli.
Na pierwszym piętrze głównego skrzydła usytuowana została aula (ang. hall), najważniejsza komnata zamku o charakterze reprezentacyjnym, zajmująca powierzchnię o wymiarach 9,1 x 5,8 metra. W niej odbywały się uczty, przeprowadzano uroczystości, sądy, czy też witano gości. Ogrzewał ją kominek osadzony w ścianie wschodniej, a oświetlały od północy i południa dwa okna z bocznymi, kamiennymi siedziskami we wnękach. Ponadto trzecie okno być może mieściło się w ścianie zachodniej. Południowe okno zaopatrzono w umieszczoną w murze szafkę – półkę ścienną, a przy północnym znajdowało się przejście do schodów i bocznej furty. Natomiast obok głównych schodów wejściowym w grubości muru umieszczono niedużą izbę, być może zajmowaną przez strażnika lub służbę. Aula zwieńczona była dwoma przęsłami sklepienia krzyżowo – żebrowego, spływającego na nadwieszane konsole. Podobnie sklepiona była prywatne komnata w mniejszym skrzydle wieży, wyposażona w okno z bocznymi ławami i latrynę.
Drugie piętro wieży mieściło zapewne komnaty prywatne, mieszkalne, przeznaczone dla pana zamku i jego rodziny, przy czym w mniejszym skrzydle na wysokości auli mieściły się dwie kondygnacje, a powyżej znajdowała się jeszcze jedna odpowiadająca drugiemu piętru głównego skrzydła. Wszystkie górne komnaty zwieńczone pyły płaskimi, drewnianymi stropami.
Wieżę mieszkalną otaczał wzniesiony w XVI wieku kamienny mur obronny, zaopatrzony w dwa narożne załamania (zatoki), umożliwiające ogień flankowy, oraz jedną cylindryczną basztę umieszczoną w narożniku północnym. Mur otaczał dziedziniec o wymiarach 30,7 x 20,6 metrów, pomniejszony oczywiście przez wieżę mieszkalną oraz pomniejsze zabudowania. Po stronie południowej i zachodniej na dziedzińcu do kurtyn murów dostawiono budynki gospodarcze, prawdopodobnie mieszczące stajnie, browar i piekarnię. Pomiędzy zabudowaniami zachodnimi mieściła się brama wjazdowa, mniejsza furta funkcjonowała też na północnym – zachodzie, w pobliżu baszty cylindrycznej.
Stan obecny
Zamek przetrwał w postaci trwałej ruiny z pełnym obwodem muru obronnego (wzmocnionego nowożytnymi przyporami) oraz wieżą mieszkalną. Ta ostatnia zachowała się bez ściany zachodniej oraz bez wewnętrznych podziałów górnych pięter. Po przeprowadzonych w XXI wieku pracach renowacyjnych i zabezpieczających zamek udostępniono dla turystów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Wordsworth J., Excavation at Auchindoun Castle, Moray District, in 1984, „Proc Soc Antiq Scot”, 120/1990.