Ardvreck – wieża mieszkalna

Historia

   Ardvreck  zbudowano na ziemiach wokół Loch  Assynt, które zostały w 1343 roku podarowane przez króla Dawida II niejakiemu Torquilowi, pod warunkiem feudalnej służby, która miała pomóc władcy w utrzymaniu kontroli nad wyspami przy zachodnim wybrzeżu Szkocji. Następnie miejscowe dobra przeszły na syna Torquila, Tormoda, który stał się protoplastą klanu MacLeodów z Assyntu. Jeden z jego potomków, Angus Mor III, około 1490 roku zbudował wieżę mieszkalną Ardvreck. W drugiej połowie XVI wieku została ona nieco powiększona przez Donalda Bana IX, być może pomiędzy 1571 a 1579 rokiem, co sugerowała zaginiona obecnie inskrypcja.
   W 1650 roku w Ardvreck uwięziony został James Graham, markiz Montrose, jeden z ważniejszych przywódców rojalistów, który uzyskał sławę dzięki udanej kampanii z 1644-1645, w której zmobilizował siły szkockich górali i odniósł wiele zwycięstw, między innymi w bitwie pod Tippermuir, czy też w drugiej bitwie pod Inverlochy. Szczytem jego powodzenia była bitwa pod Kilsyth w 1645 roku, po której na krótko przejął władzę w Szkocji i zwołał parlament do Glasgow. Koło fortuny obróciło się jeszcze w tym samym roku na skutek klęski w bitwie pod Philiphaugh, a następnie w starciu pod Carbisdale w 1650 roku, po której to bitwie Graham uciekł i szukał schronienia w Ardvreck. Ówczesny właściciel, Neil MacLeod, był nieobecny, ale jego żona przywitała dowódcę rojalistów, oszukała go, aby wszedł do piwnicy i przekazała przeciwnikom. Ostatecznie James Graham został powieszony i poćwiartowany w Edynburgu w 1650 roku.
   Po restauracji dynastii Stuartów MacLeodowie byli politycznie izolowani, szczególnie przez Karola II, który uznał ich winnymi losu Grahama. Sytuację wykorzystali ich wrogowie, ród MacKenzie z Wester Ross, którzy wykupili szereg długów MacLeodów, domagając się prawa własności do Ardvreck. W 1672 roku oblegli zamek Johna Macleoda, który przeciwstawiał się atakującym przez 14 dni, ale został zmuszony do poddania się, gdy wprowadzono artylerię oblężniczą. Ardvreck przeszedł wówczas wraz z ziemiami Assyntu do rąk klanu MacKenzie. Nowi właściciele uznali surowe warunki mieszkaniowe w wieży Ardvreck za całkowicie nieodpowiednie i porzucili ją w ciągu kilku dekad od zdobycia. Ostateczny kres budowli przyniósł pożar z 1760 roku, po którym nie była ona już naprawiana i popadła w całkowitą ruinę.

Architektura

   Wieżę wzniesiono na cyplu lądu wysuniętym w stronę jeziora Loch Assynt. Natura ukształtowała półwysep w ten sposób, iż w momencie największego przypływu był on odcinany przez wody jeziora od wschodniego brzegu. Dla większego bezpieczeństwa cienką szyję cypla dodatkowo zabezpieczono usypaniem poprzecznego ziemnego wału i przekopem. Poszerzona, zachodnia część półwyspu zajmowana była przez wieżę mieszkalną oraz przez budowle pomocnicze związane z codziennym funkcjonowaniem zamku, w tym browar, piekarnię i stajnie oraz miejsce do cumowania łodzi, które były wykorzystywane do podróży i połowów. W późniejszym okresie przy wieży utworzono również ogrodzony kamiennym murkiem ogród.
  
Sama wieża początkowo posiadała prostą formę na planie prostokąta z trzema lub czterema kondygnacjami. Na skutek przebudowy z drugiej połowy XVI wieku została powiększona o narożną, południowo – wschodnią wieżyczkę, cylindryczną na poziomie dwóch dolnych kondygnacji, a czworoboczną na drugim i trzecim piętrze. Przyziemie otrzymało wówczas dwie sklepione kolebkowo komory pełniące rolę piwnic – spiżarni. Na południe od nich wąski korytarz o szerokości jedynie 1,1 metra zapewniał wejście do każdej z nich z osobna i wiódł do narożnej wieżyczki, gdzie umieszczona była cylindryczna klatka schodowa prowadząca na pierwsze piętro. Korytarz zapewniał również dostęp do czterech otworów strzeleckich oraz drzwi wejściowych umieszczonych w ścianie wschodniej.
   Na pierwszym piętrze mieściła się aula (hall), najważniejsza komnata reprezentacyjna wieży, w której organizowano uczty, przyjęcia, podejmowano gości, przeprowadzano sądy. Zajmowała ona całą przestrzeń głównego bloku wieży i również była sklepiona. Wyżej, na poziomie drugiego i trzeciego piętra mieściły się komnaty mieszkalne pana zamku i jego rodziny, zwieńczone drewnianymi, płaskimi stropami. Dodatkową przestrzeń życiową zapewniały niewielkie izby w czworobocznej części narożnej wieżyczki, natomiast komunikację pomiędzy drugim i trzecim piętrem oraz poddaszem przejmowała cylindryczna klatka schodowa wciśnięta pomiędzy narożną wieżyczkę a główny blok wieży. Zwieńczeniem budynku mogły być narożne bartyzany oraz galeria obronna ukryta za wysuniętym przedpiersiem, za którą znajdowało się poddasze zwieńczone dwuspadowym dachem ze szczytami. Od strony południowej i wschodniej do wieży przylegał nieduży dziedziniec wyznaczony przez kamienny mur z furtą wejściową po stronie południowej.

Stan obecny

   Do dnia dzisiejszego z zamku zachowały się jedynie pozostałości południowej części wieży mieszkalnej z dominantą w postaci narożnej wieżyczki komunikacyjno – mieszkalnej, której południowa ściana widoczna jest praktycznie w pełnej wysokości. Mur południowy głównej wieży zachował się do wysokości niepełnego trzeciego piętra, natomiast ściany wschodnia i zachodnia częściowo do wysokości pierwszego piętra. Wstęp na teren ruin wieży jest wolny, utrudniony może być jedynie w chwili wysokiego przypływu.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 3, Edinburgh 1889.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Second report and inventory of monuments and constructions in the county of Sutherland, Edinburgh 1911.