Amisfield – wieża mieszkalna

Historia

   Budowę wieży Amisfield rozpoczęto pod koniec XVI wieku, a ukończono ją w 1600 roku, choć wznoszenie dolnej kondygnacji mogło się zacząć jeszcze w pierwszej połowie XVI wieku. W tym wypadku budowa musiałaby zostać wówczas przerwana lub późniejsze działania doprowadziły do gruntownej przebudowy górnej części wieży. Prace te prowadzono z inicjatywy anglo-normandzkiej rodziny Charteris, będącej właścicielami okolicznych ziem już od XIII wieku (sir Thomas Charteris był kanclerzem króla Aleksandra II w 1280 roku, pierwszą świecką osobą na tym stanowisku).
   W 1636 roku posiadłość wraz z wieżą przeszła w ręce Johna Dalziela z Newton, którego ród aktywnie działał po stronie rojalistów w tracie angielskiej wojny domowej. Z tego powodu w 1650 roku kapitan Alexander Dalziel został skazany na śmierć. W 1669 roku sir Robert i John Dalzell uzyskali potwierdzenie posiadania ziemi baroni Amisfield, wraz z wieżą, obwarowaniami (fortalice), dworem itp. Prawdopodobnie wkrótce potem Amisfield wróciło w ręce rodziny Chartiers. Jako ich własność poświadczone było w 1685 roku. Właścicielami wieży mieszkalnej byli do 1904 roku.

Architektura

   Wieżę wzniesiono na płaskim terenie w pobliżu stromego stoku opadającego na północnym – zachodzie ku strumieniowi. Wzniesiono ją na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu o wymiarach około 9,5 x 8,5 metra. Otrzymała cztery kondygnacje oraz poddasze, sięgające całkowitej wysokości 23 metrów i zwieńczone trzema półokrągłymi narożnymi bartyzanami, jedną narożną, wielokondygnacyjną, czworoboczną wieżyczką i wieżyczką osadzoną na jednym ze szczytów (wysokość do korony murów obwodowych wyniosła 14,3 metra). Wejście umieszczono na poziomie przyziemia. Chronione było dębowymi solidnymi drzwiami (udekorowanymi wyrzeźbioną postacią walczącą z dziką bestią) oraz wykuszem nadwieszonym nad czwartą kondygnacją. Cechą charakterystyczną wieży Amisfield, oprócz wyjątkowo rozbudowanej górnej części w postaci wielu nadwieszanych wieżyczek i wykuszy, było zastosowanie bogatych późnogotycko – renesansowych zdobień wokół okien oraz profilowań pod wspornikami.
   Wewnątrz wieży na parterze usytuowano dużą, sklepioną kolebkowo komorę, jak zwykle w budowlach tego typu przeznaczoną do celów gospodarczych (kuchnia) i obronnych (trzy otwory strzeleckie). Ponadto tuż obok wejścia, po jego lewej stronie znalazła się mała komora służąca albo za spiżarnię, albo za izbę strażnika. Po jej przeciwnej stronie, obok portalu wejściowego umieszczono proste schody wiodące na piętro. Tam znalazła się komnata o wymiarach 6,5 x 4,5 metra, przykryta założonym na kamiennych wspornikach stropem, ogrzewana kominkiem, oświetlana trzema oknami i wyposażona w ścienne wnęki, przy czym największa nisza sąsiadująca ze schodami mogła służyć za osobną izbę. Jedna z wnęk dodatkowo miała niewielki otwór przebity na zewnątrz, być może służyła więc do przechowywania artykułów z koniecznym dostępem świeżego powietrza. Komora w grubości narożnika północno – zachodniego miała kształt litery L, wyposażona była w latrynę oraz ścienną półkę na świecę. Komnata na pierwszym piętrze mogła być przeznaczona dla mniej ważnych mieszkańców lub służby; dla służby też przeznaczone mogło być małe półpiętro pomiędzy pierwszym a drugim piętrem. Utworzono je w murze nad prostym biegiem schodów, gdzie dostępne było ze spiralnej klatki schodowej. O wiele ważniejsza, nieco większa (6,4 x 6,7 metra) aula znajdowała się na drugim piętrze. Oświetlana była dużymi oknami przeprutymi z każdej strony, przy czym dwa z nich miały w niszach boczne, kamienne siedziska. W grubości muru umieszczono ponadto szafki, kominek oraz małe komory na obu końcach ściany północnej.
   Od poziomu pierwszego piętra wzwyż komunikację zapewniała cylindryczna klatka schodowa, umieszczona w tym samym pionie co proste schody z parteru. W bryle zewnętrznej wyróżniała się obłym narożnym wybrzuszeniem o wysokości 7,2 metra, stanowiącym podstawę czworobocznej górnej wieżyczki. Co ciekawe na wysokości około 2 metrów pierwotnie posiadała drzwi wejściowe z zewnątrz, zapewne drugorzędne wejście do wieży, używane by nie było potrzeby za każdym razem otwierać głównych zabezpieczeń na parterze. Górne drzwi mogły także być połączone z obwarowaniami obwodowymi.
   Trzecie piętro wieży pełniło funkcje mieszkalne i podzielone było drewnianą ścianką na dwie komnaty. Obie były ogrzewane kominkami i oświetlane oknami przeprutymi z każdej strony. Po paru schodkach dostać się można z nich było do trzech narożnych bartyzan, z których dwie północne wyposażono we wnęki z latrynami. Bartyzany były dość nietypowe, miały bowiem po dwie kondygnacje, z których górne dostępne były z poddasza. Tam każda z nich zaopatrzona była w otwory strzeleckie, zapewniając szerokie pole ostrzału. Poddasze o wymiarach podobnych do niższej kondygnacji, sąsiadowało z małymi narożnymi izbami (2,4 x 2,7 metra) mieszczącymi się jedna nad drugą w czworobocznej, narożnej wieżyczce (zajmującej miejsce przeznaczone w innych narożnikach na bartyzany). Wąska klatka schodowa prowadziła także z poddasza do jeszcze wyższej dwupoziomowej wieżyczki (1,8 x 1,5 metra na każdej kondygnacji), osadzonej na jednym ze szczytów wieży. Prawdopodobnie pełniła ona funkcję strażniczą z doskonałym widokiem na okolicę.

Stan obecny

   Obecnie wieża znajduje się w rękach prywatnych i niestety nie ma możliwości jej zwiedzania, a co więcej  trudno ją dojrzeć, gdyż usytuowana jest przy bocznej, wąskiej dróżce. Pochodzące z niej rzeźbione drzwi wejściowe z około 1600 roku, ukazujące walkę Samsona z lwem, znajdują się dziś w Królewskim Muzeum Szkocji w Edynburgu (Royal Scottish Museum).

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.

Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 2, Edinburgh 1887.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Seventh report with inventory of monuments and constructions in the county of Dumfries, Edinburgh 1920.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume III, south-west Scotland, Edinburgh-London 1965.