Historia
Mieszkalno – obronną siedzibę w Alloa wzniesiono pod koniec XIV wieku, na ziemiach podarowanych w 1360 roku przez króla Dawida szambelanowi Robertowi Erskinowi, którego potomkowie zostali earlami Mar. W XV wieku budowla ta została rozbudowana do formy wieży poprzez nadbudowanie dwóch dodatkowych kondygnacji, a w XVI wieku przekształcona w związku z chęcią wprowadzenia wygodniejszych warunków mieszkaniowych. Między innymi przepruto wówczas portal wejściowy na poziomie gruntu, w miejsce starszego umieszczonego na wysokości piętra. Zmiany te być może wiązały się z częstymi pobytami w Alloa królowej Marii, gdyż Erskinowie należeli do wiernych zwolenników rodu Stuartów. Kolejne modernizacje przeprowadzone na początku XVIII wieku przez ósmego earla Mar zmieniły wygląd wieży w nowożytną rezydencję, otoczoną zespołem zabudowań dworskich. Dobudówki te zostały usunięte po wielkim pożarze, który zniszczył dwór w 1800 roku. Szczęśliwie sama wieża wraz z jej późnośredniowieczną dębową więźbą dachową przetrwała pożar bez strat.
Architektura
Wieżę wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach około 19 x 12 metrów, przy bardzo dużej grubości murów, wynoszącej w przyziemiu nieco ponad 3 metry. Była to więc budowla okazała, jedna z największych tego typu na terenie Szkocji. W XV wieku osiągnęła wysokość około 24 metrów, mieszcząc cztery kondygnacje oraz poddasze. Jej zwieńczenie przybrało formę przedpiersia z krenelażem, osłaniającego dookolną galerię obronną, którą w XVI wieku wzmocniono w narożnikach półkolistymi bartyzanami i zaopatrzono w latrynę dla patrolujących mury strażników. Piąta bartyzana, czy też obły wykusz, została nadwieszona pośrodku fasady wejściowej, północnej, tuż nad portalem wejściowym. Przedpiersie nie zostało osadzone na wystających wspornikach, lecz tworzyło gładką elewację od strony zewnętrznej.
Pierwotne wejście do wieży znajdowało się na poziomie pierwszego piętra i zapewne było dostępne za pomocą drabiny lub drewnianych schodów. Elewacje oryginalnie były surowe, przeprute niewielką ilością otworów strzeleckich i okiennych. W dolnych partiach zapewne miał one formę prostych, rozglifionych do wnętrza szczelin. Na górnych kondygnacjach mieszkalnych zastosowano większe okna, prawdopodobnie zamykane ostrołucznie. Część cokołowa wieży nie uzyskała typowych dla budowli anglo-normańskich pochyłych zewnętrznych elewacji. Ponadto narożniki wieży nie zostały wzmocnione znacznie większymi i lepiej opracowanymi ciosami, na co zapewne wpłynęła ogólna masywność konstrukcji oraz utworzenie murów nie z nieregularnych eratyków, lecz z obciosanych kamieni układanych w regularne warstwy.
Wewnątrz wieży komunikację pionową zapewniała cylindryczna klatka schodowa, umieszczona w grubości murów narożnika południowo – zachodniego. Wzorem innych tego typu budowli przyziemie wieży było sklepione i pełniło funkcje gospodarcze. Na pierwszym piętrze znajdowała się aula (hall), główna komnata reprezentacyjna wieży, także przykryta wysokim sklepieniem, natomiast wyższe kondygnacje mieściły pomieszczenia mieszkalne dla lorda i jego rodziny, rozdzielone płaskimi, drewnianymi stropami. Oświetlane były one pierwotnie niezbyt dużymi oknami, osadzonymi w głębokich wnękach grubych murów, z których część zaopatrzona była w boczne siedziska. W skład wyposażenia średniowiecznej wieży zapewne wchodziły także kominki oraz latryny, te ostatnie tradycyjnie umieszczane w małych komorach w grubości murów. Charakterystycznym elementem były na najwyższym piętrze półki ścienne, osadzone po jednej w każdej wnęce okiennej.
Stan obecny
Alloa Tower jest jedną z najstarszych i największych wież mieszkalnych na terenie Szkocji, lecz niestety została znacznie przebudowana w czasach nowożytnych. Jej elewacje przepruto symetrycznie rozstawionymi, dużymi oknami, a do wnętrza prowadzi neo-renesansowy już portal. Również wnętrza całkowicie utraciły średniowieczne cechy stylistyczne, za wyjątkiem trzeciego piętra (czwartej kondygnacji), w której zachował się pierwotny układ z jedną wnęką okienną z sediliami w każdej ścianie. Obecnie wieża znajduje się pod opieką National Trust for Scotland, która udostępnia ją dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of the heartland of Scotland, Malvern 1994.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Eleventh report with inventory of monuments and constructions in the counties of Fife, Kinross, and Clackmannan, Edinburgh 1933.