Historia
Kościół św. Kolumbana zbudowany został prawdopodobnie w XIV wieku, przypuszczalnie na miejscu dużo starszego miejsca kultu, wiązanego z osobą świętego Catana, współczesnego św. Kolumbanowi. Pod koniec XV lub na początku XVI wieku kościół powiększono po stronie zachodniej o kaplicę grobową klanu Macleodów z Lewis. W takim kształcie świątynia przetrwała okres reformacji i funkcjonowała aż do XIX wieku, kiedy to została porzucona z powodu podmywania jej północnej części przez morską wodę.
Architektura
Kościół wybudowany został na szyi łączącej półwysep Eye z pozostałą częścią wyspy Lewis and Harris, największej i najbardziej na północ wysuniętej części archipelagu Hebrydów Zewnętrznych. Usytuowano go tuż przy wybrzeżu oraz jak większość świątyń średniowiecznych otoczono cmentarzem. Z grubsza został zorientowany względem stron świata, przesunięcie części prezbiterialnej lekko ku północy mogło być spowodowane warunkami terenowymi.
Kościół był prostą budowlą salową, wzniesioną z lokalnego gnejsu i mniejszej ilości piaskowca, na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach około 18,8 x 5,1 metra, wewnątrz murów o grubości 0,8 metra (typowa szerokość dla średniowiecznych świątyń rejonu Hebrydów). Wysokość budowli do poziomu okapu dachu wyniosła około 3,6 metra. U schyłku średniowiecza po stronie zachodniej dobudowany został aneks o wymiarach 7 x 4,9 metra, przeznaczony na kaplicę grobową miejscowego klanu Macleodów.
Pierwotne wejście do kościoła wiodło przez portal umieszczony mniej więcej w połowie elewacji południowej. Otrzymał on 1,1 metra szerokości, półkoliste zwieńczenie i nieduże rozglifienie po stronie wewnętrznej. W odległości około metra po jego wschodniej stronie znajdował się kolejny portal o ostrołucznym zamknięciu, wiodący do niedużej dobudówki, być może zakrystii. Wnętrze kościoła oświetlały bardzo wąskie otwory okienne, praktycznie szczeliny bardziej przypominające otwory strzeleckie nić okna. Były one rozglifione do wnętrza budowli. Późnośredniowieczny aneks skomunikowano południowym półkolistym portalem oraz wewnątrz podobnym portalem przebitym w zachodniej ścianie głównej części kościoła. Wewnątrz w ścianie zachodniej i północnej aneksu utworzono dwie ścienne półkoliste wnęki przeznaczone na grobowce.
Stan obecny
Kościół zachował praktycznie w całości mury obwodowe, łącznie z późnośredniowieczną dobudówką, pozbawiony jest jedynie zadaszenia (współczesny dach czterospadowy funkcjonuje jedynie wewnątrz dobudówki zachodniej, nie wykorzystuje on oryginalnych szczytów). Przetrwały pierwotne otwory okienne i portal wejściowy kościoła, obok którego przebito także nowożytne, prostokątne wejście. Stan zabytku jest dobry, choć zagraża mu osuwający się do wody północny brzeg. Kościół udostępniony jest dla zwiedzających, łącznie z kaplicą w której zachowały się dwie zdobione kamienne płyty z około 1500 roku (jedna przedstawia uzbrojonego wojownika, druga zwierzęta wkomponowane w roślinny motyw).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Addyman T., Eye Church, Stornoway, Western Isles (Stornoway pairsh), medieval church and churchyard, „Discovery Excav Scot”, vol. 1, 2000.
Knott C.M., Eaglais na h-Aoidhe (St Columba’s Church), Western Isles (Stornoway parish), watching brief, „Discovery Excav Scot”, vol. 1, 2000.
The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments and Constructions of Scotland. Ninth report with inventory of monuments and constructions in the outer Hebrides, Skye and the Small Isles, Edinburgh 1928.