Historia
Affleck stanowiło siedzibę rodu Auchinleck, którzy w drugiej połowie XV wieku wznieśli murowaną wieżę mieszkalną. W 1471 roku Jakub III potwierdził w Affleck dokument, podpisany w 1466 przez Davida, earla Crawford, jednak samą wieżę wspomniano w źródłach pisanych bezpośrednio dopiero w 1501 roku. W połowie XVII wieku wieża przeszła na rodzinę Reid, która na krótko utraciła ją w wyniku konfiskaty za udział w powstaniu jakobickim w 1746 roku. Użytkowana była do 1760 roku, kiedy to członkowie rodu Reid przenieśli się do wygodniejszego dworu.
Architektura
Wieżę Affleck zwaną także Auchinleck usytuowano na łagodnym, południowym zboczu opadającego pasma wzgórz Sidlaw, dzięki czemu rozciągał się z niej widok na całą przybrzeżną równinę od Dundee do Carnoustie oraz na zatokę Firth of Tay. Teren wokół wieży pierwotnie musiał być pozbawiony drzew, gdyż wykorzystywano ją jako punkt orientacyjny dla statków.
Budowla została wzniesiona na planie prostokąta o wymiarach 11,5 x 8,1 metra z niewielkim ryzalitem o szerokości 3,4 metra, wystającym na 1,8 metra po stronie południowo – wschodniej. Otrzymała 15,7 metra wysokości do wysuniętego na konsolach przedpiersia (bez krenelażu i machikuł) i kolejne 2,4 metra do kalenicy dachu, mieszcząc cztery kondygnacje oraz poddasze. Narożniki obronnej galerii, która wieńczyła wieżę i zapewniała możliwość pionowej obrony z każdego miejsca muru obwodowego wieży, zostały zaopatrzone w niewielkie, słabo zarysowane bartyzany. Dodatkowo bezpośrednio nad portalem wejściowym zawieszono wykusz z machikułami i podobne wykusze pośrodku długości każdej z pozostałych ścian. Poddasze przykryto dachem dwuspadowym ze schodkowymi szczytami przy krótszych bokach, a ryzalit zwieńczono niedużą czworoboczną wieżyczką obserwacyjno – wartowniczą. Druga podobna wieżyczka została usytuowana w narożniku południowo – zachodnim.
Portal wejściowy, zamykany na drewniane drzwi i żelazną kratę, usytuowano na poziomie parteru w kącie pomiędzy głównym blokiem a południowo – wschodnim ryzalitem, co miało zarówno poprawić możliwości obronne, jak i ograniczyć przeciągi. Prowadził on do niewielkiej sieni wejściowej, skąd udać się można było do cylindrycznej klatki schodowej lub do pierwszego z dwóch pomieszczeń jakie wypełniały przyziemie głównego bloku wieży. Komory te dość nietypowo nie były sklepione, a jedynie przykryte płaskim stropem i doświetlane jedynie trzema otworami szczelinowymi służącymi również za strzelnice. Ich funkcje były gospodarcze, magazynowo – spiżarniane.
Każde górne piętro składało się już z pojedynczej, dużej komnaty o wymiarach 8,1 x 4,9 metra, mieszczącej się wewnątrz grubych na 1,6 metra murów. Pierwsze piętro jako jedyne w budynku otrzymało sklepienie kolebkowe, nie było ogrzewane kominkiem, lecz zaopatrzono je w trzy większe okna z bocznymi ławami w niszach. Prawdopodobnie pełniło ono funkcję rodzaju wspólnej sali codziennego użytku, nieczęsto spotykanej w tego rodzaju budowlach. Typowa natomiast, choć znajdująca się piętro wyżej niż zazwyczaj, była znajdująca się na drugim piętrze aula (hall), czyli główna komnata reprezentacyjna, miejsce uczt, ceremonii, spotkań i uroczystości. Wiodła do niej główna klatka schodowa umieszczona w ryzalicie, która tam się kończyła, a komunikację pionową przejmowała nieco mniejsza spiralna klatka schodowa w narożniku południowo – zachodnim. Aula otrzymała 4,4 metra wysokości do górnego stropu, trzy okna z bocznymi siedziskami, duży kominek w północnej ścianie, nisze ścienną służącą jako półka oraz latrynę w pobliżu wejścia. W grubości muru umieszczono także przejście z 11 schodami, prowadzące na antresolę z prywatną komnatą oświetlaną dwoma małymi oknami, usytuowaną ponad główną klatką schodową. Z niej po dwóch kolejnych schodach przejść można było do latryny oraz do niewielkiego otworu przez który można było podglądać w tajemnicy aulę. Każda osoba wchodząca na drugie piętro i udająca się wyżej musiała przejść obok tego judasza, widoczna też z niego była cała aula.
Komnata na trzecim piętrze posiadała podobny układ jak niższa sala, jedynie kominek został ustawiony przy ścianie wschodniej. Na pomieszczenie to otwierała się półokrągłą arkadą mała, podsklepiona kaplica, czy też oratorium, umieszczone w ryzalicie południowo – wschodnim. Otrzymała ona w planie wymiary 2,1 x 1,8 metra, wysokość 2,5 metra i oświetlenie zapewniane przez pojedyncze okno ze zwieńczeniem w formie trójliścia od strony południowej. Tuż przy wejściu umieszczono kamienną kropielnicę zdobioną trzema tarczami herbowymi, a obok okna kaplicy piscinę z ostrołukową niszą z trzema wyrzeźbionymi krzyżami, przeznaczoną do mycia naczyń liturgicznych. Na ścianach umieszczono również dwie podstawki o podobnej formie zdobienia co piscina, przeznaczone do ustawiania kaganków, natomiast w narożniku po ich lewej stronie utworzono w ścianie ozdobną niszę. Pierwotnie wejście do kaplicy zamykane było niską balustradą, po której pozostały rowki w ościeżach łuku wejściowego.
Stan obecny
Wieża Affleck stanowi dziś modelowy przykład XV-wiecznej, odrestaurowanej i dobrze utrzymanej wieży mieszkalnej, bez znaczących nowożytnych zmian (od typowego układu odbiegało jedynie umieszczenie auli na drugim a nie pierwszym piętrze, a także brak sklepień w przyziemiu). Jej wartość podnosi późnogotyckie oratorium z pisciną, kropielnicą i niszami o wysokiej jakości zdobieniach, a także ciekawostka w postaci otworu do szpiegowania. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych, przez co zwiedzanie jej wnętrz może być utrudnione.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coventry M., The Castles of Scotland, Prestonpans 2015.
Lindsay M., The castles of Scotland, London 1995.
MacGibbon D., Ross T., The castellated and domestic architecture of Scotland from the twelfth to the eighteenth century, t. 1, Edinburgh 1887.
Salter M., The castles of Grampian and Angus, Malvern 1995.
Tranter N., The fortified house in Scotland, volume IV, Aberdeenshire, Angus and Kinkardineshire, Edinburgh 1986.