Historia
Most Balgownie (pierwotnie zwany mostem Don) zbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku z fundacji króla Roberta I Bruce lub biskupa Cheyne (le Chen), ewentualnie przy wsparciu w różnym okresie obu tych osobistości. Bezpośrednie współdziałanie Roberta i biskupa wydaje się raczej niemożliwe, byli bowiem oni politycznymi przeciwnikami. Cheyne wspierał w utrzymaniu szkockiej korony John Balliola i angielskiego Edwarda I, a za nienawistną postawę w stosunku do Roberta został nawet w 1322 roku ekskomunikowany przez papieża Jana XXII. Z drugiej strony biskup przeprowadził gruntowną renowację pobliskiej katedry św. Machara i z pewnością starał się o rozwój swej biskupiej siedziby.
Jako budowniczego mostu podaje się czasem również Richarda Cementariusa, mistrza budowlanego króla Aleksandra III. Został on wójtem (provost) czy też tytularnym członkiem rady miejskiej Aberdeen (alderman) po 1272 roku, a zmarł przed 1294 rokiem, początek budowy mostu musiałby zatem zostać przesunięty na drugą połowę XIII wieku. Mocnych dowodów na jego zaangażowanie przy budowie jednak nie ma, a jedyną poszlaką jest podobieństwo wzniesionego przez Cementariusa łuku mostu z zamku Drum z arkadą mostu Balgownie.
Pierwsze znane naprawy mostu przeprowadzano w 1444 i ponownie w 1453 roku. W 1560 roku rada miejska wykorzystać miała srebrny talerz z kościoła św. Mikołaja do sfinansowania kolejnej renowacji. W 1605 roku przeprowadzono natomiast przebudowę Balgownie z inicjatywy Alexandra Haya, który pośredniczył także w funduszu na rzecz mostu z 1574 roku. Inicjatywa ta przetrwała bardzo długo, gdyż z jej środków w 1827 roku wzniesiono na rzeką Don drugi, nowy most. Dwa lata później obie budowle zostały zagrożone silną powodzią i ogromnym wirem jaki wytworzył się pomiędzy mostami. Oba co prawda przetrwały, lecz zostały uszkodzone. Most Balgownie naprawiano w latach 1861, 1877 i 1912.
Architektura
W średniowieczu most Balgownie stanowił jedyną drogę wjazdową od strony północnej do miasta Aberdeen. Stanowił przeprawę przez rzekę Don, która jednocześnie była granicą parafii Aberdeen i Old Machar. Otrzymał parędziesiąt metrów długości i około 12 metrów wysokości ponad dzisiejszy poziom wody, z pojedynczą, ostrołukową arkadą rozpiętą aż na 22 metry ponad środkiem koryta rzeki Don. Wyróżnia się ona znacznymi jak na XIV-wieczne standardy rozmiarami, zwłaszcza okazałą rozpiętością. Arkadę wzniesiono z piaskowca, natomiast przyczółki i parapety z granitu, w większości w postaci obrobionych bloków, ale też i z nieopracowanego gruzu łączonego zaprawą (pochodzącego zapewne z późniejszych przekształceń). Przejazd mostu osiągnął szerokość 3,2 metra, przy czym na brzegach osadzono go na skale i wzmocniono masywnymi przyporami. Ponad arkadą parapet oddzielono nierównym, choć symetrycznie ułożonym gzymsem
Stan obecny
Balgownie uznawany jest dziś za najstarszy zachowany most na terenie Szkocji. Choć dokładna data jego powstania nie została ustalona, pewne jest, iż w swej obecnej formie pochodzi sprzed XVI wieku. Wykorzystywany jest do dnia dzisiejszego, choć jedynie dla ruchu pieszego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., Medieval Bridges, Malvern 2015.
Strona internetowa canmore.org.uk, Aberdeen, Brig O’ Balgownie.
Strona internetowa scotlandsoldestbridges.co.uk, Balgownie Bridge.