Historia
W 1245 roku właściciel ziemski Ján Sigray otrzymał zgodę od prepozyta spiskiego Mateja na budowę kościoła we wsi Žehra. Budowę prawdopodobnie rozpoczęto wkrótce potem, lecz ukończono po przerwie, dopiero około 1275 roku. Nieco później, prawdopodobnie pod koniec XIII wieku po zachodniej stronie dobudowano wieżę kościelną, pod koniec XIV wieku wnętrze ozdobiono cennymi freskami, a nawa otrzymała sklepienie podtrzymywane przez centralną kolumną.
W 1563 roku kościół przejęli protestanci; katolikom został zwrócony dopiero po 1638, kiedy wieś stała się własnością rodu Csáky. Jednocześnie w tym samym czasie przywrócono malowidła ścienne, co udokumentowano napisem na ścianie północnej z 1638 roku. W 1652 roku kościół został przebudowany w stylu barokowym, lecz zmiany dotknęły głównie wnętrza. W XVIII wieku przed wejściem głównym dobudowano kruchtę i dzisiejszą zakrystię, która zastąpiła starszą i mniejszą. Malowidła w nawie zostały ponownie odkryte w 1870 roku, a pierwsze badania archeologiczne odbyły się w kościele w 1884 roku. W latach 1956-1959 odkryto i odnowiono średniowieczne freski.
Architektura
Kościół zbudowano na wzgórzu dominującym nad wsią. Pierwotnie w XIII wieku był on małą, wczesnogotycką budowlą składającą się podłużnego, jednonawowego korpusu, węższego i niższego kwadratowego prezbiterium po stronie wschodniej i północnej zakrystii. Jeszcze w średniowieczu, pod koniec XIII wieku dobudowana została od strony zachodniej czworoboczna wieża.
Wejście do środka poprowadzono przez południową ścianę nawy, poprzez uskokowy portal z około 1270 roku, flankowany obłymi kolumienkami z kapitelami zdobionymi motywami roślinnymi. Jego wczesnogotycka archiwolta otrzymała już ostrołuczną formę z tympanonem pokrytym barwną polichromią przedstawiającą Ukrzyżowanie.
Wewnątrz pojedyncze przęsło prezbiterium pomimo braku zewnętrznych przypór, zwieńczone zostało sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Małe wymiary i grube mury wystarczyły do jego utrzymania. Nawa pierwotnie przykryta była drewnianym stropem, lecz pod koniec XIV wieku otrzymała sklepienie podtrzymywane przez centralną kolumną, która przekształciła kościół w dwunawowy. Wszystkie cztery przęsła przekształconego korpusu podsklepiono: w części zachodniej krzyżowo – żebrowo, a we wschodniej trójpodporowo.
Wnętrze kościoła pokryte zostało barwnymi polichromiami. Wpierw pod koniec XIII wieku umieszczono jedynie krzyże konsekracyjne, ale już w XIV wieku ozdobiono prezbiterium i tympanon południowego portalu, a na przełomie XIV i XV wieku dwie ściany nawy. Na ścianach prezbiterium znalazły się sceny z cyklu pasyjnego, koronacji Marii Panny, Zwiastowania oraz postacie św. Kosmy i Damiana. Na sklepieniu między żebrami umieszczono postacie Chrystusa, Madonny, Abrahama i niezwykłe przedstawienie św. Trójcy w postaci trzech głów na jednym korpusie. W nawie przedstawiono między innymi Adama i Ewę, anioły, synagogę oraz powstałe później sceny z życia Matki Boskiej, legendę św. Władysława, pojedynek króla Władysława z Kumanem i uratowanie porwanej kobiety.
Stan obecny
Od 1993 roku kościół wraz z zamkiem w Spiszu, Spiską Kapitułą i Spiskim Podhradiem znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na decyzję tą zapewne wpłynął fakt, iż zabytek zachował się w niemal nienaruszonej średniowiecznej formie, przekształcona została jedynie zakrystia i dobudowana od południa kruchta. W kościele zachowała się płyta nagrobna Jána Sigraya zdobiona płaskorzeźbionym krzyżem oraz zespół średniowiecznych polichromii, pośród których najstarsze krzyże konsekracyjne sięgają końca XIII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Strona internetowa apsida.sk, Žehra.