Žehňa – kościół parafialny

Historia

   Kościół został zbudowany około połowy XIII wieku, w okresie przejściowym pomiędzy romanizmem i gotykiem. Sama wieś wymieniona została w źródłach pisanych dopiero w 1346 roku. W okresie późnogotyckim budynek poddano niewielkim modyfikacjom (portal do zakrystii). Podczas reformacji kościół przeszedł w ręce protestantów, którzy następnie przeprowadzili znaczną jego przebudowę. W XVII wieku pojawiła się masywna wieża, a nawa została sklepiona. W okresie baroku zmodyfikowane zostały również okna. W 1872 roku przeprowadzono remont kościoła, następnie na początku XX wieku na miejscu drewnianej empory została zbudowana betonowa, ustawiona w zachodniej części nawy. Kolejne naprawy miały miejsce w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych zeszłego wieku. Elewacje kościoła zostały odnowione w 1975 roku.

Architektura

   Kościół powstał na niskim wzgórzu pośrodku wsi, na terenie wydzielonym pod cmentarz, jako budowla jednonawowa, z węższym kwadratowym prezbiterium, półokrągłą apsydą po stronie wschodniej i zakrystią po stronie północnej. Budynek uzyskał ciekawą formę, będącą przykładem połączenia stylu romańskiego i gotyckiego. Mała nawa oraz półkolista apsyda i półkoliście zamknięte okna wyraźnie odnosiły się do starszej epoki, podczas gdy kwadratowe prezbiterium z żebrowym sklepieniem powstało już pod wpływem architektury gotyckiej.
   Wejście do kościoła znajdowało się po południowej stronie nawy, we wczesnogotyckim, profilowanym portalu wypełnionym w archiwolcie trójliściem. Podobny portal zapewne znajdował się po zachodniej stronie nawy przed wzniesieniem wieży. Do zakrystii prowadził natomiast portal, który w XVI wieku wymieniono na późnogotycki. Oświetlenie kościoła zapewniały wspomniane powyżej półkoliste, obustronnie rozglifione okna, przy czym elewacja północna, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną, była całkowicie pozbawiona otworów.
   Wewnątrz prezbiterium sklepienie krzyżowo – żebrowe oparto w narożnikach na konsolach, z których jedna została wyrzeźbiona na kształt ludzkiej głowy, a pozostałe otrzymały formy geometryczne, profilowane. Masywne żebra o klinowym przekroju spięto pośrodku zwornikiem udekorowanym płaskorzeźbionym czwórliściem. Nawa pierwotnie przykryta była drewnianym płaskim stropem lub otwartą więźbą dachową, apsyda natomiast zwieńczona została konchą. Nawę od prezbiterium oddzielono arkadą o lekko zaznaczonym ostrołuku, z gzymsami u podstawy archiwolty.

Stan obecny

   Pierwotna bryła kościoła powiększona jest dziś o nowożytną wieżę, która jednak nie wyróżnia się zbyt mocno swą masywną i przysadzistą formą. Średniowieczny charakter kościoła bardziej deformują powiększone okna po stronie południowej i otwór wejściowy przebity w ścianie prezbiterium. Oryginalne okno zachowało się po wschodniej stronie apsydy. Wewnątrz prezbiterium przetrwało wczesnogotyckie sklepienie z ciekawymi wspornikami. Ponadto widoczna jest arkada tęczy, późnogotycki portal zakrystii oraz południowy portal nawy, niestety przysłonięty współczesnymi ościeżami. Elementem pierwotnego wyposażenia jest tylko kamienna chrzcielnica.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.

Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok tretí R-Ž, red. A.Güntherová, Bratislava 1969.