Historia
Wzgórze znane współcześnie pod nazwą Ostra Skała było zamieszkiwane już od czasów eneolitu. Jego dogodną do obrony formę dostrzegli Celtowie, a konkretnie ludność tworząca kulturę puchowską, będącą połączeniem Celtów i przedstawicieli kultury łużyckiej. Celtycka obronna osada z czasem rozrosła się na niżej położone stoki u podnóża góry, skąd zapewniała usytuowanej na szczycie cytadeli wodę, żywność i pracę. Z drugiej natomiast strony niżej mieszkająca ludność mogła dostać się do obwarowań w czasie niebezpieczeństwa i znaleźć schronienie przed wrogami.
Korzystne położenie grodu zostało ponownie odkryte na przełomie VIII i IX wieku przez Słowian, którzy odnowili część fortyfikacji i wznieśli nowe zabudowania mieszkalne. Skala założenia wskazywałaby, iż gród prawdopodobnie pełnił wówczas centralną funkcję administracyjną w regionie. Przetrwał co prawda najazd węgierski oraz włączenie regionu Orawy do państwa węgierskiego, ale w X wieku jego rola zapewne spadła. W drugiej fazie słowiańskiej zasiedlony był aż do przełomu XII i XIII wieku, kiedy to został ostatecznie porzucony.
Architektura
Gród wzniesiono na skalnym masywie o wysokości bezwzględnej 812 metrów n.p.m. Od strony południowej, a także wschodniej i zachodniej jego ochronę zapewniały kamienne, praktycznie pionowe skarpy, opadające w doliny na wysokość od 50 do 70 metrów. Łagodniejsze zbocza pozbawione skalnych ostańców natura uformowała jedynie od strony północnej, która też stała się miejscem gdzie rozwijały się kolejne podgrodzia. Po stronie zachodniej przełęcz oddzieliła Ostrą Skałę od sąsiedniego, rozleglejszego szczytu wzniesienia zwanego Tupá Skala, także w różnych okresach zasiedlanego.
W okresie lateńskim dostęp do Ostrej Skały prowadził bramą od północnego – zachodu. Znajdował się za nią dolny dziedziniec o podkowiastym kształcie w planie i stosunkowo pochyłym terenie na południu. Wejście na środkowe podgrodzie umożliwiała druga brama po stronie wschodniej, usytuowana blisko narożnika pierwszego dziedzińca. Środkowy, najrozleglejszy dziedziniec, z powodu nachylenia stoku wzgórza zapewne nie był na stałe zamieszkiwany, pełnił raczej rolę obronną i refugialną na wypadek zagrożenia. Główne zabudowania mieszkalne grodu znajdowały się w trzeciej, najwyżej położonej części, na szczycie wzgórza, gdzie chronione były oddzielnymi obwarowaniami. Miały one postać dwóch rzędów domów, usytuowanych na uprzednio zniwelowanym terenie, na różnych wysokościach na linii północ – południe. Pośrodku tych budowli stały masywne słupy, zapewne podpierające więźbę dachową. Wnętrza, przypuszczalnie podzielone na mniejsze izby, ogrzewane były otwartymi paleniskami.
Obwarowania w okresie halsztacko – lateńskim posiadały wysokość od 2 do 3 metrów. Miała formę drewnianej palisady, poprzedzonej od czoła kamienną okładziną w celu ochrony przed ogniem. Takiej konstrukcji fortyfikacje chroniły dwa podgrodzia, podczas gdy główna, najwyżej położona część grodu otoczona była wysokim wałem ziemnym o drewnianej konstrukcji komorowej, również obłożonej od zewnątrz kamieniami. W koronie tego wału przebiegać mógł chodnik straży, chroniony przedpiersiem utworzonym z palisady.
W X-XII wieku, a więc w słowiańskim okresie istnienia grodu, zasiedlony był jedynie najbezpieczniejszy, najwyżej położony człon dawnej osady. Wznoszono na nim domostwa w technice zrębowej, a więc zbudowane z poziomo kładzionych drewnianych bali łączonych w narożach. Poszczególne domy nie były już zgrupowane w rzędy, ale porozdzielane wolnymi przestrzeniami, choć skupiały się w najwyższym punkcie wzgórza. Zmieniła się także technika budowania obwarowań, które były tworzone już tylko z drewna, w formie palisady osadzonej na starszych obwałowaniach ziemnych. Z powodu wykorzystania dawnych wałów, zasięg górnej części grodu nie uległ zmianie.
Stan obecny
Relikty grodu zwracają dziś uwagę położeniem na malowniczym wzgórzu, poza skalnymi skarpami porośniętym gęstym lasem. Najwygodniejszy szlak wiedzie do stanowiska z miasteczka Vyšný Kubín. Na wzgórzu zachowały się ziemne nasypy po dawnych obwarowaniach, czytelne zwłaszcza na terenie środkowego i górnego dziedzińca, ale słabo widoczne z powodu rosnących drzew. Na sąsiednim wzgórzu po stronie zachodniej, zwanym Tupá Skala, znajdowała się kolejna osada obronna związana głównie z osadnictwem z okresu kultury łużyckiej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Čajka M., Drahoslav H., Včasnostredoveké hradiská na Orave v kontexte hradísk na strednom a západnom Slovensku, „Slovenská Archeológia”, LII, 1/2004.
Čaplovič P., Orava v praveku a včasnej dobe dejinnej, Bratislava 1987.