Vinné – zamek Winiański

Historia

   Data budowy zamku Vinné (Vinna) nie jest znana, ale przypuszcza się, że powstał on w ostatniej ćwierci XIII lub w początkach XIV wieku. Wraz z pobliskimi zamkami w Brekovie i Jasenovie strzegł starego szlaku handlowego z Węgier do Polski. Prawdopodobnie zbudowany został przez Jakó i Andrása z rodu Nagymihályi. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w 1312 roku, w okresie walk króla Karola Roberta z rodem Omodejovców. W późniejszych latach XIV stulecie zamek należał do Starayów, szlacheckiej rodziny z Michalovic i wchodził w skład tamtejszego majątku.
   W 1466 roku, w czasie wojny polsko-węgierskiej o węgierską koronę między Maciejem Korwinem a królem Kazimierzem, zamek doznał poważnych zniszczeń z rąk wojsk polskich. Odbudowano go, wpierw prowizorycznie, a w początkach XVI wieku gruntownie. Został wówczas powiększony o nowe zabudowania, wzniesione w wyższym standardzie mieszkalno – reprezentacyjnym, ale jeszcze w stylistyce późnogotyckiej.
   W 1594 zamek został ponownie oblężony i zdobyty, tym razem przez cesarskie wojska habsburskie. Zniszczenia były znacznie poważniejsze niż poprzednim razem. Vinné  ponownie odbudowano z inicjatywy rodu Starayów, lecz nie unowocześniono przy tym fortyfikacji, by stały się odporne na ogień artylerii, toteż zamek stracił wojskowe znaczenie. Nigdy nie stał się też ośrodkiem majątku, gdyż jego właściciele od połowy XVII wieku posiadali bardziej komfortowe pałace w Michalovcach i Vinné. Po upadku powstania Franciszka II Rakoczego na początku XVIII wieku rozebrano obwarowania zamku, a jego budynki mieszkalne opuszczono.

Architektura

   Zamek zbudowany został na dość wąskim, skalistym grzbiecie wzgórza o wysokich i stromych zboczach od wschodu, południa i zachodu. Jedyne dogodne podejście prowadziło do niego od strony północnej, wijącym się serpentynami po stoku wzniesienia szlakiem. W XIII wieku budowla składała się jedynie z obwodowego muru obronnego o grubości 1,7-2,1 metra, którego kształt w planie zbliżony był do trójkąta z ostrym narożnikiem skierowanym w kierunku spodziewanego największego zagrożenia. W XVI wieku ostrze to wypełniono zabudową, przekształcając w masywną narożną, trójboczną wieżę. Całość zajmowała obszar o wymiarach około 70 x 60 metrów.
   Droga do zamku wiodła od północy, gdzie była chroniona przez zdwojone wały ziemne i przekopy, które otaczały zamek także od wschodu. Po stronie zachodniej bezpieczeństwo zapewniał już tylko pojedynczy wał z przekopem, natomiast od południa rolę obronną spełniały strome stoki. Bramę umieszczono w dobudowanym w XIV wieku po stronie południowo – wschodniej niewielkim budynku bramnym (7,3 x 7,3 metra) wysuniętym poza obwód murów. W drugiej połowie XV wieku zamek został wzmocniony zewnętrznymi obwarowaniami, utworzonymi w oparciu o starsze obwałowania. Ich najsilniejsza część wysunięta była ku północy, gdzie zabezpieczała drogę dojazdową i odsuwała potencjalnego przeciwnika od mieszkalnej części zamku.
   Wewnątrz obwodu w XIV wieku wzniesiono po wschodniej stronie główny dom mieszkalny o wymiarach 16,5 x 10,5 metrów. Posiadał on piwnicę, przyziemie i dwa piętra, dlatego mógł przypominać budowlę typu wieżowego. Wewnątrz w przyziemiu i piwnicy podzielony był na trzy główne pomieszczenia o równej wielkości. Dalsze komnaty dobudowano pod koniec XV wieku po stronie południowej w oddzielnym trakcie. Od strony zachodniej dostawiono natomiast trzy arkady ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz wieżyczkę komunikacyjną. W części wschodniej niewielki ryzalit wystający poza obwód murów prawdopodobnie mieścił kaplicę św. Małgorzaty. Kolejny budynek mieszkalny lub gospodarczy znajdował się po stronie południowej oraz następny w połowie długości kurtyny zachodniej. Trudno dziś określić ich formę, choć któryś z nich mógł być poświadczoną w źródłach w 1449 roku „wielką wieżą” (Magna Turris), opisywaną jako podpiwniczona i z czterema piętrami. Wskazywałyby na to wymiary jednej z niezachowanych budowli, mającej 10×12 metrów.

Stan obecny

   Zamek obecnie składa się z mocno zniszczonej kwadratowej wieży obronnej, która stała przy bramie, a na prawo od niej znajduje się najlepiej zachowany budynek – późnogotycki pałac. Tworzy on całość z wieżyczką schodową, dostawioną do niego od zachodu. W budynkach tych, zachowanych w pierwotnej wysokości, znajdują się otwory po oknach i drzwiach z gotyckimi obramowaniami oraz ślady sklepień i tynków. Pod pałacem mieszczą się piwnice. Dziedziniec jest zarośnięty krzakami, które częściowo skrywają mury obronne. Pozostałe budynki mieszkalne i gospodarcze zachowały się w różnym stanie, ale słabszym niż mury pałacu. W ostatnich latach na zamku prowadzone są prace restauracyjne.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Ferenczy J.S., Vinna vára, „Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám június, Pécs 2011.

Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.