Uhrovec – zamek

Historia

   Uhrowiec powstał na początku drugiej połowy XIII wieku jako schronienie na wypadek kolejnego najazdu Mongołów. Stąd wynikała jego lokalizacja — wśród gór, z dala od miast i szlaków handlowych. Zamek zbudował za zgodą króla Beli IV trenczyński żupan Baš. W 1285 roku nowy żupan i węgierski palatyn Mateusz Csak zażądał od Piotra, syna Bašy, przekazania zamku oraz kilku przynależnych do niego wsi. W zamian ofiarował trzy małe wsie w Tekowie. Piotr miał do wyboru zgodzić się na transakcję albo opór przypłacić życiem. W taki właśnie sposób Csak tworzył swe dominium, w które włączył także Uhroviec, pozostający w jego rękach aż do jego śmierci w 1321 roku. Jeszcze w tym samym roku wojska królewskie, prowadzone przez Mikołaja Gut-Keled, zdobyły cztery ważne zamki na drodze z Kotliny Górnonitrzańskiej do Trenczyna, przy czym załogi w Oponicach i Uhrovcu poddały się bez walki. Zamek skonfiskowano i stał się własnością królewską.
   W 1389 roku Uhroviec otrzymał od króla Zygmunta Luksemburczyka Ścibor ze Ściborzyc. W tym czasie był on ośrodkiem wielkiego majątku, obejmującego 21 wsi i miasteczek, m.in. pobliskie Banovce. Po wymarciu rodu Ściborów w 1434 roku zamek wrócił w ręce króla. Zygmunt podarował go żonie, królowej Barbarze. W pięć lat później nowy król, Albrecht Pogrobowiec, odebrał posiadłość teściowej i przekazał swej małżonce, królowej Elżbiecie. W latach 40-tych XV wieku właścicielem Uhrovca został, prawdopodobnie w nielegalny sposób, Pograncz z Mikulasza. Za jego i jego potomków doszło do późnogotyckiej rozbudowy zamku. Pod koniec XV stulecia wokół zamku narosły spory własnościowe, dlatego też prawdopodobnie zamek pozostawał nieco zaniedbany, aż do początku lat 30-tych XVI wieku, kiedy to objął go Piotr de Zylagy. W końcu XVI stulecia obiekt był już dobrze przygotowany do obrony, według spisu z 1572 roku znajdowały się tam 24 działa, odpowiednie zapasy kul oraz 32 tony prochu. Piotr de Zylagy zmarł bezpotomnie, a po nim majątek przejął w 1547 roku od cesarza Franciszek Zay.
   W 1570 roku posiadłości Franciszka  zostały podzielone pomiędzy kilku synów, którzy zbudowali sobie pałac w mieście Uhrovcu. Od tego czasu zamek zaczął tracić znaczenie jako magnacka rezydencja. W niespokojnym XVII wieku służył jako schronienie, okoliczna szlachta składała w nim swoje kosztowności, akty nadań ziemskich i własności majątków, a w razie większego niebezpieczeństwa chroniła się w nim sama. Położony daleko od ważnych miast i szlaków handlowych nie był oblegany przez węgierskich powstańców. Rodzina Zayów podzieliła się na kilka linii i choć zamek pozostawał ich wspólną własnością, nie było komu łożyć na jego utrzymanie, nie mówiąc już o rozbudowie. Przez całe XVIII stulecie, zwłaszcza po pożarze z początku wieku, budowla powoli pogrążała się w ruinie, jedynymi jej mieszkańcami była szczątkowa załoga. Po pożarze w 1848 roku ostatecznie opustoszała. Chociaż znaczna większość zamkowych murów zachowała się, w końcu XX wieku były one już w stanie daleko posuniętej destrukcji. Pierwsze prace porządkowe zaczęły się w 1998 roku.

Architektura

   Pierwotny zamek wzniesiony został na urwistej skale, miał w planie kształt trójkąta i obejmował obszar późniejszego zamku górnego. Wschodni, najbardziej niedostępny wierzchołek trójkąta stanowiła romańska kaplica, północno-zachodni wierzchołek zajmowała czteropiętrowa, trójkątna w planie wieża, a od południowego zachodu znajdowała się czworoboczna wieża bramna. W najwyższym miejscu, pomiędzy dziedzińcem a kaplicą usytuowano masywną wieżę mieszkalną – donżon. Inne mniejsze budynki gospodarcze dostawiono do murów obwodowych. Kaplica na północno – wschodniej stronie kończyła się apsydą, jej nawa przykryta była drewnianym, belkowym stropem, a posadzka posadowiona była na skałach cypla wzniesienia. W zachodniej części nawy znajdowała się empora, służąca panom zamku do uczestnictwa w liturgii.
   W XV wieku w czasach Pograncza i jego potomków znacznie podwyższono mury obronne, a budynki wokół dziedzińca zostały poddane daleko idącej przebudowie. Powstał wówczas nowy pałac przy kurtynie północno – wschodniej i wyciosano obok niego zbiornik na wodę deszczową. Pod koniec XV stulecia przed bramą wybudowano przedbramię, wychodzące na obszar rozległego podzamcza.
   W pierwszej połowie XVI wieku obwarowano zamek dolny, który stanął po zachodniej stronie, na niższej, obszernej półce skalnej. Cały obiekt zwiększył wówczas powierzchnię niemal dwukrotnie, zachowując kształt trójkąta. Dostępu do dolnego zamku broniły dwie narożne wieże działowe. Jego dziedziniec był większy i miał luźniejszą, częściowo drewnianą zabudowę oraz kolejny zbiornik na wodę deszczową. Wejście do zamku dolnego wiodło przez budynek bramny po stronie północnej, usytuowany pomiędzy skałami a jedną z wież działowych. Dostęp do niego możliwy był przed długi, przerzucony ponad przekopem, w części zwodzony most, osadzony na kamiennych filarach.

Stan obecny

   Zamek przetrwał w postaci dobrze zachowanej trwałej ruiny, a prowadzone prace restauracyjno – rekonstrukcyjne jeszcze bardziej zwiększą jego atrakcyjność. Obecnie można go zwiedzać bez ograniczeń, jednak w przyszłości wstęp zapewne będzie ograniczony do konkretnych dni i godzin.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.